نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

الهیات طبیعی در دوره معاصر وارد مرحله جدیدی شده و بر شواهد تجربی و یافته‌ها یا تنگناهای تبیینی علوم جدید در این پروژه تأکید تام می‌شود. از سوی دیگر، خداباوری زخم‌خورده راهبردی است که در آن از مجهولات معرفتی زمانه به نفع وجود خدا و نقش مباشر آن در تحقّق آن پدیده مجهول استدلال می‌شود (خدای رخنه‌ها). از آنجاییکه راهبرد خدای رخنه‌ها به یک اندازه میان خداباوران و منتقدان آنها مردود است، محققان پروژه الهیات طبیعی معاصر تلاش می‌کنند تا نشان دهند که خدای پروژه آنها از سنخ خدای رخنه‌ها نیست. در این مقاله چهار ایراد اصلی که راهبرد خدای رخنه‌ها با آنها مواجه است و راه‌حل‌های پیشنهادی آنها، گزارش و نهایتاً تکلیف دو مسئله تعیین شده است: 1) تفکیک مسائل یا پرسش‌های مرزی از مسائل علمی به رسمیت شناخته شده و معیاری با درنظر داشتن تعریف حکمای مسلمان از مسائل فلسفی برای آن تفکیک ارائه شده است. 2) نحوه فاعلیت عوامل فراطبیعی و از جمله خداوند در جهان طبیعت از منظر حکمت اسلامی به صورت جامع تصویر شده و مبتنی بر آن، هم پروژه الهیات طبیعی معاصر مردود اعلام شده و هم پروژه رقیب آن (طبیعت‌گرایی). نوآوری اصلی مقاله، تبیین و تأکید بر نقش مباشر فاعل فراطبیعی در تحقق هر رویداد طبیعی است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Contemporary Natural Theology and God of the gaps

نویسنده [English]

  • Roozbeh Zare

Assistant Professor of The Institute for Islamic Culture and Thought (IICT)

چکیده [English]

Natural theology has entered a new phase in the contemporary period and empirical evidence or explanatory gaps of the new natural sciences take a significant role in this project. On the other hand, Theism has been wounded by a strategy in which the epistemological unknowns were argued in favour of the existence of God (God of the Gaps). In this article, the problems faced by the strategy of the god of the gaps and their proposed solutions are reviewed, and accordingly, two points have been declared: 1) Separation of boundary or limit questions from scientific questions are recognized and accepted, then a criterion is provided for this distinction based on the definition of Muslim philosophers for philosophical statements. 2) The activity of supernatural agents, including God, is comprehensively portrayed from the perspective of Islamic wisdom, and based on it, both the contemporary natural theology and its rival project (naturalism) have been rejected.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Divine action
  • Limit questions
  • Naturalism
  • Islamic Philosophy
  • Causation
  • ابن سینا، حسین بن عبدالله. (1404). الشفاء (الالهیات). قم: کتابخانۀ حضرت آیت­الله­العظمی مرعشی نجفی.
  • باربور، ایان. (1397). دین و علم. تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  • —. (1362). علم و دین. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • پازوکی، شهرام. (1383). مقدمه­ای در باب الهیات. ارغنون (الهیات جدید) 1-10.
  • درویش آقاجانی، جواد و حسینی، سیدحسن. (1399). مواجهه با مسألۀ فعل الهی در طبیعت: برتری دیدگاه نوخاسته­گرایانه بر دیدگاه های تومیستی و کوانتومی. پژوهش­نامۀ فلسفۀ دین 1-26.
  • دمبسکی، ویلیام. (1397). نشانه­های هوش در الهیات و تکامل داروینی, ترجمۀ سید حسن حسینی. 179-202. تهران: امیرکبیر.
  • طباطبائی، سیدمحمدحسین. (1432). نهایة الحکمة الجزء الثانی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  • عبودیت، عبدالرسول. (1385). بررسی اندیشۀ رخنه­پوش لاهوتی. معرفت فلسفی، شمارۀ 14: 81-104.
  • فطورچی، پیروز. (1384). برخی ویژگی­های جهان طبیعت در مباحث علم و الهیات. ذهن، 3-27.
  • فطورچی، پیروز. (1380). تأملی دربارۀ رویکردهای جدید در الهیات طبیعی با نگاه به حکمت اسلامی. نامۀ علم و دین 1-56.
  • قوام صفری، مهدی. (1385). دین و علم: اعلام و کشف تسخیر الهی. ذهن، 3-22.
  • گلشنی، مهدی. (1398). خداباوری و دانشمندان معاصر غربی. تهران: کانون اندیشۀ جوان.
  • مصباح یزدی، محمدتقی. (1382). آموزش فلسفه جلد یک. تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
  • مصباح یزدی، محمدتقی. (1405). تعلیقة علی نهایة الحکمة. قم: در راه حق.
  • ملاصدرا، محمد ابن ابراهیم. (1981). الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة (اسفار). بیروت: داراحیاء التراث العربی.
  • نبویان، سیدمحمود. (1382). مفاهیم کلی. معرفت فلسفی 85-116.
  • نجبا، نفیسه و غیاثوند، مهدی. (1399). متافیزیک سینوی و معانی تخصص فعل الهی. پژوهش­های هستی شناختی 375-400.

https://orj.sru.ac.ir/article_1406_381d4f5f30dd6308df5ce78a8b9c63b7.pdf

  • یغمایی, ابوتراب. (1395). فعل الهی غیرمداخله گرایانه و نظریۀ علیت نوصدرایی. اندیشۀ دینی دانشگاه شیراز 131-144.
  • Barbour, Ian. 1997. Religion and Science: Historical and Contemporary Issues.
  • Behe, Michael J. 2006. Darwin’s Black Box (10th Anniversary Edition). The Free Press.
  • Dembski, William A. 2002. No Free Lunch: Why Specified Complexity Cannot Be Purchased Without Intelligence. Rowman & Littlefield Publishers.
  • Dembski, William A. 2001. "Signs of Intelligence: A Primer on the Discernment of Intelligent Design." In Signs of intelligence: Understanding intelligent design, by W., & Kushiner, J. (Eds.). (2001). . Brazos Press. Dembski, 171-192. Grand Rapids: Brazos Press.
  • Haught, John. 1993. Mystery and promise: a theology of revelation. Liturgical Press.
  • Johnson, P. E. 2010. Darwin on trial. InterVarsity Press.
  • Klee, R. 1997. Introduction to the philosophy of science: Cutting nature at its seams. Oxford University Press.
  • Kojonen, Erkki Vesa Rope. 2016. "The God of the gaps, natural theology and Intelligent Design." The journal of analytic theology.
  • Lennox, John C. 2007. God’s Undertaker: Has Science Buried God?
  • Ratzsch, Del. 2001. Nature, Design and Science: The Status of Design in Natural Science. New York: State University of New York Press.
  • Russell, Robert J. 2008. Cosmology from Alpha to Omega: The Creative Mutual Interaction of Theology and Science. Fortress Press.
  • Russell, Robert J. 2006. "Quantum Physics and Divine Action." In The Oxford Handbook of Religion and Science, by Phillip Clayton and Zachary Simpson, 579-595. Oxford University Press.
  • Swinburne, Richard. 1983. "Mackie, induction, and God." Religious Studies, 19 (3) 385-391.