نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشکده فیزیک، دانشگاه صنعتی شریف، تهران، ایران

چکیده

در تاریخ جهان اسلام، غالباً متکلّمین بر حدوث زمانی عالم و فلاسفه بر قدم آن اصرار داشته‌اند. در این میان،ملاصدرا بر اساس نظریه حرکت جوهری، معتقد به حدوث زمانی تجدّدی و آن‌به‌آن عالم جسمانی است، ولی در عین حال وجود آغاز زمانی را برای عالم نمی‌پذیرد. در نوشتار حاضر پس از بازنگری در مفهوم حدوث و آغازمندی زمانی عالم در چهارچوب فلسفه صدرایی، به نقد تفصیلی مهم‌ترین براهین اقامه شده علیه حدوث زمانی عالم پرداخته شده‌است. بدین ترتیب نشان داده شده‌است که می‌توان ضمن پذیرش و دفاع از مبانی فلسفه صدرایی و حدوث زمانی تجدّدی معرفی شده توسط ملاصدرا، سخن او را در ردّ آغازمندی عالم نپذیرفت. در نهایت استدلال شده است که نه تنها بین حکمت متعالیه و آغازمندی عالم تعارضی نیست، بلکه مبانی حکمت متعالیه به ارائه تبیینی سازگار از آغازمندی عالم، و رد براهین اقامه شده علیه آن، کمک شایان توجّهی می‌کند. بدین ترتیب تصویر نوینی از حدوث زمانی عالم به دست می‌آید، که در آن عالم هم آغازمند است و هم حادث است به حدوث زمانی تجدّدی. این دیدگاه را می‌توان «نظریه عالم آغازمند سیال» نامید.این تصویر ضمن بهره‌مندی از مبانی متقن فلسفه صدرایی، می‌تواند در حل برخی از مسائل و تعارضات احتمالی بین‌رشته‌ای نیز راهگشا باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A new approach to the problem of temporal finitude of the universe, on the basis of the transcendent philosophy of Mulla Sadra

نویسنده [English]

  • Hamed Manouchehri Kousha

Department of physics, Sharif university of technology, Tehran, Iran

چکیده [English]

In the history of Islamic thoughts, Kalām specialists mostly believed in temporal coming-into-being of the universe, and on the other side, Islamic philosophers mostly believed in temporal eternity of it. But in contrast, “Mulla Sadra” as an Islamic philosopher, on the basis of the “renewing creation” based on the “substantial motion”, believed in temporal coming-into-being of the universe in every moment; but meanwhile, he rejects the temporal finitism. In this paper, after reconsidering the concepts of “temporal coming-into-being” and “temporal finitude” of the universe, I criticize the most important arguments against the temporal finitism, using the framework of Mulla Sadra’s transcendent philosophy. So I show that one can accept Mulla Sadra’s philosophical framework and his “renewing creation”, but reject his arguments against temporal finitism. Finally, I argue that not only there is no contradiction between transcendent philosophy and temporal finitism, but also this framework helps a lot for a coherent and valid explanation of both the temporal coming-into-being of the universe and the temporal finitude of it. Accordingly, I have introduced a new picture for temporal coming-into-being, in which the universe has both temporal beginning and renewing creation. One could call this theory "The temporally finite renewing universe". This model in addition to enjoying the benefits of the fruitful framework of transcendent philosophy, helps to solve some of the interdisciplinary problems and possible conflicts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Transcendent philosophy
  • Mulla Sadra
  • temporal coming-into-being
  • renewing creation
  • The temporally finite renewing universe
  • incipience of the cosmos
  • آقاجمال خوانساری. (1378). الحاشیه علی الاحاشیه الخفری علی شرح التّجرید. قم: مؤتمر المحقق الخوانساری.
  • آملی، محمدتقی؛ سبزواری، هادی­بن­مهدی. (1377). دررالفوائد، ج1. قم: اسماعیلیان.
  • ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1393). قواعد کلّی فلسفی در فلسفۀ اسلامی، ج1. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، چاپ ششم.
  • ابراهیمی دینانی، غلامحسین. (1394). معمّای زمان و حدوث جهان. تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، چاپ دوم.
  • ابن­­سینا، حسین ­ابن ­عبدالله. (1375). الإشارات والتنبیهات. قم: نشر البلاغه.
  • ابن­­سینا، حسین ­ابن ­عبدالله. (1404ق الف). الشّفاء(المنطق)، ج3. قم: انتشارات کتابخانۀ آیت­اللّه مرعشی نجفی.
  • ابن­­سینا، حسین ­ابن ­عبدالله. (1404ق ب). الشّفاء(الإلهیات). قم: انتشارات کتابخانۀ آیت­اللّه مرعشی نجفی.
  • ابن­غیلان. (1377). حدوث­العالم. تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
  • بهمنیار بن مرزبان. (1375). التحصیل. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
  • تهانوی، محمدعلی.(1996م). کشّاف اصطلاحات الفنون و العلوم، ج1. بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
  • جرجانی، علی­ بن ­محمد. (1325ق). شرح المواقف، ج4. قم: الشریف الرضی.
  • درویش آقاجانی، جواد؛ موسوی کریمی، میرسعید. (1396). بررسی نظریۀ عدم انقطاع فیض الهی بر اساس یک استدلال تجربی و یک تحلیل فلسفی. پژوهشنامۀ فلسفۀ دین (نامۀ حکمت)، شماره 29، ص 23-40.
  • رازی، فخرالدین. (1986م). الأربعین فی أصول الدین، ج1. قاهره: مکتبه الکلیات الأزهریه.
  • رازی، فخرالدین. (1407ق). المطالب العالیه من العلم الإلهی، ج4. بیروت: دارالکتاب­العربی.
  • رازی، فخرالدین. (1384). شرح الإشارات والتنبیهات، ج1. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • زارع، روزبه؛ حسینی، سیدحسن. (1394). مسألۀ آغاز؛ طرح و بررسی دیدگاه صدرالمتألهین (ره) و علامه طباطبایی (ره) در باب حدوث زمانی عالم طبیعت. پژوهش­های هستی­شناختی، سال چهارم، شماره 7، ص 123 تا 138.
  • سبزواری، ملّاهادی. (1372). شرح­الأسماءالحسنی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  • سبزواری، ملّاهادی. (1369-79). شرح المنظومه، ج2. تهران: نشر ناب.
  • شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (1425ق)، نهایت الاقدام فی علم الکلام. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • طباطبایی، محمدحسین. (1387). نهایت فلسفه (ترجمۀ نهایه­الحکمه)، مهدی تدیّن. قم: بوستان کتاب.
  • علامه حلّی. (1419ق). نهایه المرام فی علم الکلام، ج3. قم: مؤسسه الإمام الصّادق(ع).
  • غزالی، ابوحامد. (1382). تهافت الفلاسفه. تهران: شمس تبریزی.
  • فارابی، ابونصر. (1408ق). المنطقیات للفارابی، ج1. قم: انتشارات کتابخانۀ آیت­اللّه مرعشی نجفی.
  • فیض کاشانی. (1375). اصول المعارف. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ سوم.
  • کلینى، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دارالکتب اللإسلامیه1، چاپ چهارم.
  • لاهیجى، فیاض. (1383)، گوهر مراد. تهران: سایه.
  • لاهیجى، فیاض. (بی­تا). شوارق الإلهام فی شرح تجرید الکلام، ج2. اصفهان: مهدوی.
  • مجلسی، محمدباقر بن ­محمدتقی. (1404ق). بحارالانوار. بیروت: دار احیاء التّراث العربیه 54، چاپ دوم.
  • مصباح، محمّدتقی. (1389). آموزش فلسفه (مشکات). قم: مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
  • مطهری، مرتضی. (1380). مجموعه آثار (شرح مبسوط منظومه-2)، ج10. قم: صدرا، چاپ چهارم.
  • مطهری، مرتضی. (1386). مجموعه آثار (اصول فسلفه و روش رئالیسم)، ج6. قم: صدرا، چاپ یازدهم.
  • مطهری، مرتضی. (1389). مجموعه آثار (حرکت)، ج 11. قم: صدرا، چاپ ششم.
  • مطهری، مرتضی. (1392). مجموعه آثار (زمان)، ج 12. قم: صدرا، چاپ هفتم.
  • ملاصدرا، محمدبن­ابراهیم. (1409ق). الحکمه المتعالیه فى الاسفار العقلیه الاربعه، ج3-5. قم: مکتبه المصطفوی9، چاپ دوم.
  • ملاصدرا، محمد­بن­ابراهیم. (1378). رساله فی­الحدوث. تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
  • میرداماد، محمدباقر. (1367). القبسات. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم.
  • میرداماد، محمدباقر. (1385). مصنّفات میرداماد. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  •