نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشکده ادبیات، دانشگاه جهرم، جهرم، ایران

2 حوزه علمیه خواهران، مدرسه حضرت نرجس

چکیده

کلام الهی یکی از مسائل مهم و جنجال‌برانگیز در دانش کلام و آغازگر شکل‌گیری این دانش بوده است. پیرامون این موضوع در بین مسلمانان دو دیدگاه کلی مطرح شده است: متکلمین امامیه و معتزله غالبا کلام الهی را لفظی، حادث و مخلوق می‌دانند. اشاعره آن را نفسی، قدیم و عین ذات او می‌داند.
در نوشتار حاضر ضمن مروری مختصر بر دو نگرش فوق، به نگاه علامه خفری پرداخته شده است. وی کلام را مشترک لفظی و برای آن دو معنا را ارائه می‌کند. کلام الهی طبق یک معنا قدیم و بر اساس معنای دیگر حادث است. کلام به معنای «تکلم» قدیم و به معنای «ما به التکلم» حادث و لفظی است.
به سه بیان می‌توان تکلّم حقیقی الهی را قدیم دانست: با استفاده از رابطه علم و کلام الهی، تکلّم حقیقی بر علم اجمالی ذاتی، منطبق و قدیم خواهد شد. مطابق توجیه دوم، تکلّم نوعی انتقال آگاهی و بالعکس علم هم نوعی تکلّم است، لذا این نظریه از اتّحاد علم و کلام و یکسانی اوصاف آنها دفاع می‌کند. توجیه سوم تکلم حقیقی را قدرت القای ذات واجب تفسیر میکند و با استفاده از این ارتباط و نظر به قدمت قدرت، تکلم را نیز قدیم می‌داند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Khafri Innovation in God's Speaking

نویسندگان [English]

  • mohammad Abbaszadh Jahromi 1
  • masumah Amiri 2

1 Department of literature and humanity science, Jahrom university, Jahrom, Iran

2 Narjes Institute of daughter Howzeh

چکیده [English]

کلام الهی یکی از مسائل مهم و جنجال‌برانگیز در دانش کلام و آغازگر شکل‌گیری این دانش بوده است. پیرامون این موضوع در بین مسلمانان دو دیدگاه کلی مطرح شده است: متکلمین امامیه و معتزله غالبا کلام الهی را لفظی، حادث و مخلوق می‌دانند. اشاعره آن را نفسی، قدیم و عین ذات او می‌داند.
در نوشتار حاضر ضمن مروری مختصر بر دو نگرش فوق، به نگاه علامه خفری پرداخته شده است. وی کلام را مشترک لفظی و برای آن دو معنا را ارائه می‌کند. کلام الهی طبق یک معنا قدیم و بر اساس معنای دیگر حادث است. کلام به معنای «تکلم» قدیم و به معنای «ما به التکلم» حادث و لفظی است.
به سه بیان می‌توان تکلّم حقیقی الهی را قدیم دانست: با استفاده از رابطه علم و کلام الهی، تکلّم حقیقی بر علم اجمالی ذاتی، منطبق و قدیم خواهد شد. مطابق توجیه دوم، تکلّم نوعی انتقال آگاهی و بالعکس علم هم نوعی تکلّم است، لذا این نظریه از اتّحاد علم و کلام و یکسانی اوصاف آنها دفاع می‌کند. توجیه سوم تکلم حقیقی را قدرت القای ذات واجب تفسیر میکند و با استفاده از این ارتباط و نظر به قدمت قدرت، تکلم را نیز قدیم می‌داند.

کلیدواژه‌ها [English]

  • God's Speaking
  • Kalam
  • breath word
  • Verbal Words
  • Khafri
قرآن کریم.
-         کتاب مقدس، ترجمه تفسیری شامل عهد عتیق و عهد جدید
-         استرآبادی، جعفر. (1382). البراهین القاطعه فی شرح تجرید العقائد الساطعه. تحقیق مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى. قم: مکتب الأعلام الإسلامی، چاپ اول.
-         اله بداشتی، علی. (1392). توحید و صفات الهی. قم: انتشارات دانشگاه قم، چاپ اول.
-         اوجبی، علی. (1382). آغاز شناسی در شاهکار کلامی خفری، نابغه گمنام سده دهم هجری. شماره 23، آیینه میراث، 135-149.
-         ایجی، قاضی عضد الدین و میر سید شریف، علی بن محمد. (1325 ق). شرح المواقف. تصحیح بدر الدین نعسانی. قم: الشریف الرضی، چاپ اول.
-         توازیانی، زهرا. (1388). رویکرد کلامی-فلسفی به مسأله عینیت صفات و بررسی دیدگاه ملاصدرا و ابن‌سینا در خصوص آن. فصلنامه تأملات فلسفی، شماره 1، بهار 1388، 83-101.
-         حلی، حسن بن یوسف. (1382). کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد. شارح جعفر سبحانی. قم: موسسه امام صادق علیه‌السلام، چاپ دوم.
-         حلی، حسن بن یوسف، فاضل مقداد و الخادم الحسینی العربشاهی، ابوالفتح بن المخدوم. (1365). الباب الحادی عشر مع شرحیه النافع یوم الحشر و مفتاح الباب. مقدمه و تحقیق مهدی محقق، تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی.‏
-         خفری، شمس‌الدین محمد بن احمد. (1382). تعلیقیه بر الهیات شرح تجرید. تهران: میراث مکتوب.
-         خفری، شمس‌الدین محمد بن احمد. (1396 الف). مجموعه رسائل علوم عقلی شمس‌الدین محمد بن احمد خفری. کوشش محمد برکت، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
-         خفری، شمس‌الدین محمد بن احمد. (1396 ب). الأربعینیات، مقدمه محمد عباس زاده جهرمی، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
-         دوانی، علی و خواجوئی، ملا اسماعیل. (1381). سبع رسائل. تقدیم و تحقیق و تعلیق تویسرکانى‏، تهران: میراث مکتوب.
-         ربانی گلپایگانی، علی. (1389). ترجمه محاضرات فی الإلهیات. ترجمه عبدالرحیم سلیمانی بهبهانی، قم: انتشارات رائد، چاپ پنجم.
-         سبحانی، جعفر. (1412 ق). الإلهیات علی هدی الکتاب و السنه و العقل. قم: المرکز العالمی للدراسات، چاپ سوم.
-         سبحانی، جعفر. (1415 ق). بحوث فی الملل و النحل: دراسه موضوعیه مقارنه للمذاهب الإسلامیه، قم: مؤسسه نشر الإسلامی.
-         شعرانی، ابوالحسن. (1492 ق). شرح فارسی تجرید الإعتقاد. تهران: انتشارات اسلامیه.
-         صدرالمتألهین، محمد. (1378). المظاهر الإلهیه فی أسرار العلوم الکمالیه. مقدمه و تصحیح و تعلیق سید محمد خامنه‏اى‏، تهران: بنیاد حکمت صدرا، چاپ اول.
-         صدرالمتألهین، محمد. (1981 م)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلی الأربعه (اسفار). بیروت: دار احیاء التراث، چاپ سوم.
-         صدرالمتألهین، محمد. (1375). مجموعه رسائل فلسفی صدرالمتألهین. تحقیق و تصحیح حامد ناجی اصفهانی. تهران: انتشارات حکمت.
-         صدرالمتألهین، محمد. (1422 ق). شرح الهدایه الأثیریه. تصحیح محمد مصطفی فولادکار. بیروت: مؤسسه التاریخ العربی، چاپ اول.
-          صدوقی، منوچهر. (1359). تاریخ حکماء و عرفاء و متأخرین صدرالمتألهین. تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه ایران.
-         طوسی، خواجه‌نصیرالدین. (1407 ق). تجرید الإعتقاد. قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
-         قاضی عبدالجبار، احمد و مانکدیم، قوام الدین. (1422 ق). شرح الأصول الخمسه. تعلیق احمد بن حسین أبی‌هاشم. بیروت: دار إحیاء التراث، چاپ اول.
-         القوشجی، علاءالدین علی بن محمد. (بی‌تا)، شرح التجرید. قم: منشورات الرضی.
-         قیوم زاده، محمود. (1395) کلام الهی، زبان و فاهمه بشری در حکمت صدرایی (با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی). دو فصلنامه علمی پژوهشی تأملات فلسفی. شماره 17، پاییز و زمستان 1395، 11-37.
-         نراقی، ملا مهدی. (1423 ق). جامع الأفکار و ناقد الأنظار. تصحیح و تقدیم مجید هادی زاده. تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول. ‏
-         محمدی، علی. (1378 ش). شرح کشف المراد. قم: دارالفکر، چاپ چهارم.
-         مقدس اردبیلی. (1419 ق)، الحاشیه علی الهیات الشرح الجدید للتجرید. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
-         مطهری، مرتضی. (1387). مجموعه آثار شهید مطهری. ج 14. تهران: صدرا.
-         ملکیان، مصطفی. (1379). تاریخ فلسفه غرب (مجموعه درس‌های استاد ملکیان). ج 4. قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
-         میرداماد، محمدباقر و العلوی، السید احمد. (1376). تقویم الإیمان و شرحه کشف الحقائق، مقدمه و تحقیق علی اوجبی. تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی، چاپ اول.
-          Alexander Altmann. (2008). “God” in the Encyclopaedia Judaica, Second Edition, vol7, Donald M. Borchert, Editor in Chief.