نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه فیزیک ، دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام

2 دانشیار فلسفه دانشگاه خوارزمی

3 دانشیار دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران

4 استاد فیزیک دانشگاه قم

چکیده

قاعده «المتفرقاتُ فی وِعاءِ الزمان، مجتمعاتٌ فی وعاءِ الدَهرِ» یکی از قاعده‌های پرکاربرد در مباحث فلسفه اسلامی است که در نظام فکری اندیشمندانی چون میرداماد، نقشی اساسی ایفا می‌نماید. این قاعده تفسیرهای گوناگونی دارد که تاکنون به‌گونه‌ای فراگیر درکنار یکدیگر بیان نشده و زمینه برخی مغالطه‌ها را فراهم نموده است. برای پرهیز از مغالطه‌های یادشده، پژوهش پیش‌رو با روش تحلیلی- توصیفی، نخستین‌بار تفسیرهای گوناگون قاعده، وجوه اشتراک و امتیاز، و برخی کاربردهای آنها را درکنارهم تبیین می‌نماید. دامنه کاربست این تفاسیر از حوزه الهیات بالمعنی الاخص تا مباحث فلسفه زمان معاصر امتداد دارد.گوناگونی تفسیرهای یادشده نتیجه اختلاف در سه مولفه مهم است: 1. واژه دهر معانی سه‌گانه‌ای دارد که با یکدیگر تنها اشتراک لفظی دارند. 2. آن‌چه در دهر حاضر می‌شود می‌تواند شخصِ موجود زمانی، حیثیتی از حیثیات او یا وجود برترِ او باشد. 3. ثباتِ عالم زمان، تنها از افق دید موجودهای ثابت (نازمان‌مند) تحقق می‌یابد یا این ثبات وابستگیی به فاعل شناسا ندارد. برپایه مولفه‌های یادشده، در مجموع، چهار تفسیر از قاعده سامان یافته که عبارتند از: 1. موجودهای پراکنده در ظرف زمان، در ظرف دهر به وجودِ برتر خویش، مجتمع با یکدیگرند. 2. موجودهای پراکنده زمانی همگی در ظرف موجودهای دهری تحقق می‌یابند. 3. موجودهای متفرق زمانی از جهت ثباتی برخوردارند و از این جهت با موجودهای ثابت مرتبط هستند. 4. شیء متحرک، نسبت به عالم زمان متحرک و نسبت به مبادی عالیه ثابت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Explain the various interpretations of the rule "Miscellaneous in the time of time, complexes in the duration"

نویسندگان [English]

  • mohammad sadegh kavyani 1
  • Rouhollah Souri 2
  • hamid parsania 3
  • Habibollah razmi 4

1 PhD student in Philosophy of Physics, Baqir al-Uloom University

2 Associate Professor of philosophy, Kharazmi University

3 Associate Professor, Faculty of Social Sciences, University of Tehran

4 Professor of physics University of Qom

چکیده [English]

The rule of "miscellaneous articles in the time , complexes in the "duration" is one of the most widely used rules in Islamic philosophy, which directly or indirectly in discussions such as the relationship between the variable and the constant, the occurrence of the universe, divine knowledge, jurisprudence and Divine predestination, divine action, God's presence with the world of time, adaptation of worlds, transformation of sequence and infinite actual realization, as well as rational explanation of some religious teachings such as the simultaneous presence of the Imams on the bed of various mortals or the absence of time on the divine essence are used.Therefore, this rule plays an essential role in the intellectual system of thinkers such as Mirdamad. This rule has various interpretations have not yet been comprehensively expressed together and has provided grounds for fallacies. Leading research provides an overview of the various interpretations of this rule and some of their applications. The diversity of these interpretations is primarily due to the fact that Duration itself has three separate meanings that have only verbal commonalities with each other. Also, what is present in the universe can be a person existing in time, a status of existing statuses in time, or a superior existence in time, and ultimately the stability of the world of time can only be achieved from the perspective of fixed beings, or this Stability does not depend on the cognitive subject. According to the factors, a total of four interpretations of the rule are organized,

کلیدواژه‌ها [English]

  • Time
  • Duration
  • Durationian community
  • philosophy of time
  • Mirdamad
  • آملی، محمدتقی. (بی­تا)، درر الفوائد (تعلیقة علی شرح المنظومه). قم: اسماعیلیان.
  • ابن­ابی­الحدید، عبدالحمید بن هبه­الله. (1404 ق). شرح نهج البلاغه، ج6. قم: کتابخانۀ آیت­الله مرعشی نجفی.
  • ابن­اثیر جزری، مبارک بن محمد. (1367). النهایه فی غریب الحدیث و الأثر. قم: اسماعیلیان.
  • ابن بابویه، محمد بن علی. (1398 ق). التوحید، محقق/ مصحح: هاشم حسینی. قم: جامعۀ مدرسین.
  • ابن‌سینا، حسین بن عبدالله. (1375). الاشارات و الاتنبیهات. قم: البلاغه، چاپ اول.
  • ــــــ. (1980م)، عیون الحکمه. بیروت: دارالقلم.
  • ــــــ. (1404«الف»)، الشفاء (الطبیعیات)، جلد یکم، السماع‏الطبیعى. قم: مکتبه آیت­الله المرعشی.
  • ــــــ. (1404«ب»). التعلیقات. بیروت: مکتبه الاعلام الاسلامی.
  • ابن­قولویه، جعفر بن محمد. (1356). کامل الزیارات، محقق: عبدالحسین امینی. نجف: دارالمرتضویه.
  • اشعری، ابوالحسن. (1400)، مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. آلمان/ ویسبادن: فرانس اشتاینر.
  • پورجوادی، نصرالله. (1379). درآمدی بر فلسفۀ افلوطین. تهران: نشر دانشگاهی.
  • جوادی آملی، عبدالله. (1386). تبیین براهین اثبات خدا، محقق: حمید پارسانیا. قم: اسراء، چاپ پنجم.
  • ــــــ. (1394). رحیق مختوم، جلد 14، محقق: حمید پارسانیا. قم: اسراء.
  • حسینی زبیدی، محمد مرتضی. (1414ق). تاج العروس من جواهر القاموس. بیروت: دارالفکر.
  • حلّی (علامه)، حسن­ بن یوسف. (1413). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  • ذبیحی، محمد؛ صیدی، محمود. (1394). نظریۀ مُثل و صدور کثرات از واحد حقیقی. پژوهش­های فلسفی-کلامی، 17 (65)، 7-18.
  • رازی، ابوحاتم. (1381). اعلام النبوه، محقق: صلاح صاوی و غلامرضا اعوانی. تهران: مؤسسۀ حکمت و فلسفه، چاپ دوم.
  • زمخشری، محمود بن عمر. (1417 ق). الفائق فی غریب الحدیث. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  • سیدرضی. نهج‌البلاغه، تصحیح صبحی صالح. قم: هجرت.
  • شیرازی، درالدین محمد. (1981). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، جلد 3، 4و 6. بیروت: دارالاحیاءالتراث العربیه، چاپ سوم.
  • ــــــ. (1354). المبدأ و المعاد. تهران: انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
  • ــــــ. (1360). الشواهد الربوبیه فى المناهج السلوکیه. مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
  • ــــــ. (1383). شرح اصول الکافی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، چاپ اول.
  • شهرستانی، محمد بن عبدالکریم. (1364). الملل و النحل. قم: الشریف الرضی، چاپ اول.
  • صدوق (شیخ)، محمد بن علی. (1398ق). التوحید قم: جامعۀ مدرسین.
  • ضیائی قهنویه، مجید. (1397). تسلسل در علل مادی و مسألۀ عدم تناهی زمان در فلسفۀ ملاصدرا. تأملات فلسفی، 8(20): 268-249.

http://phm.znu.ac.ir/article_32203_942e059ac1fa91c13da85404a484cd18.pdf

  • طباطبایی، محمدحسین. (1386). نهایه الحکمه، تصحیح: غلامرضا فیاضی جلد 1و 3. قم: مرکز انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ چهارم.
  • ــــــ. (1416ق)، بدایه الحکمه. قم: جامعۀ مدرسین.
  • طبرسی، احمد بن علی. (1403ق). الاحتجاج علی اهل اللجاج، جلد یکم. مشهد: مرتضی.
  • طهماسبی، ستار. (1396). مبانی متافیزیکی فیزیک کوانتوم دیوید بوهم (با محوریت ایدۀ نوین جهان هولوگرافیک). تأملات فلسفی، 7 (18): 125-155.

http://phm.znu.ac.ir/article_27157_ce3c416168f01b00b1e399e6b7a7fe39.pdf

  • عبودیت، عبدالرسول. (1392). درآمدی به نظام حکمت صدرایی، جلد یکم. تهران: سمت.
  • علوی، سیداحمد. (1376). کشف الحقایق (شرح تقویم­الایمان میرداماد). تهران: مؤسسۀ مطالعات اسلامی.
  • فتال نیشابوری، محمد بن احمد. (1375). روضه الواعظین و بصیره المتعظین‏، جلد یکم. قم: انتشارات رضی.
  • فخر رازی، محمد بن عمر. (1407ق). المطالب العالیه فی علوم الالهیه، جلد 4 و 5. بیروت: دارالکتب العربیه.
  • ــــــ. (1370). المباحث المشرقیه فی علم الالهیات و الطبیعیات، جلدیکم. قم: نشر بیدار.
  • فیض کاشانی، محمدمحسن. (1375). اصول المعارف. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
  • ــــــ. (1406ق). الوافی، جلد یکم. اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین علی علیه­السلام.
  • قمی، علی ­بن ابراهیم. (1404ق). تفسیر القمی. قم: دارالکتاب، چاپ سوم.
  • کاپلستون، فردریک چارلز. (1393). تاریخ فلسفه «یونان و روم»، مترجم سید جلال‌الدین مجتبوی، ج 1. تهران: علمی فرهنگی، چاپ دهم.
  • کاویانی، محمدصادق؛ عباسی، علی؛ رضاپور، محمد. (1397). تأملی در تناقضات حاصل از تحقق نامتناهی شیء بالفعل. حکمت اسلامی، 5(4): 34-9.
  • کاویانی، محمدصادق؛ پارسانیا، حمید؛ رزمی، حبیب­الله (1400). نگرشی متفاوت در مباحث فلسفه زمان؛ تبیین سازگاری دیدگاه حکمت متعالیه با شواهد فیزیک مدرن در واقعیت رویدادهای آینده. فلسفه علم، 11(22): 189-159.
  • کربن، هانری. (1373). تاریخ فلسفۀ اسلامی، مترجم: جواد طباطبایی. تهران: کویر.
  • کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی، جلد یکم، محقق: علی­اکبر غفاری/ محمد آخوندی. تهران: دارالکتب الاسلامیه.
  • مجلسی، محمدباقر. (1403ق). بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار، جلد 9 و 54. بیروت: دارالاحیاء التراث العربیه، چاپ دوم.
  • مصباح یزدی، محمدتقی. (1394). آموزش فلسفه، جلد دوم. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ پانزدهم.
  • ــــــ. (1393). تعلیقه علی نهایه الحکمه. قم: مؤسسۀ آموزشی پژوهشی امام خمینی.
  • مطهری، مرتضی. (1393). درس­های اسفار، جلد دوم. تهران: صدرا، چاپ هشتم.
  • ــــــ. (1389). شرح مبسوط منظومه، جلد دوم (مجموعۀ آثار، جلد 10). تهران: صدرا، چاپ یازدهم.
  • مفید (شیخ)، محمد بن محمد. (1413ق«الف»). المسائل العکبریه. قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید.
  • ــــــ. (1413ق«ب»). الامالی. قم: انتشارات کنگرۀ شیخ مفید.
  • میرداماد، محمد. (1367). القبسات. تهران: دانشگاه تهران، چاپ دوم.
  • ــــــ. (1381)، مجموعۀ مصنفات میرداماد، جلد یکم، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • مؤذن، سیدرضا؛ مشکاتی، محمدمهدی. (1398). بررسی سه برهان سلّمی، تُرسی و حفظ النسبه در اثبات تناهی ابعاد با تکیه بر دیدگاه ملاعبدالرزاق لاهیجی، تأملات فلسفی، 9 (23): 163-195.
  • نبویان، سیدمحمدمهدی. (1397). جستارهایی در فلسفۀ اسلامی، جلد 2و 3. قم: حکمت اسلامی.
  • هاشمی خوئی، میرزا حبیب­الله. (1375)، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغ، جلد یکم، مترجم: حسن­زاده آملی؛ کوه­کمره­­ای، محمد باقر، محقق و مصحح: میانجی، ابراهیم، تهران: مکتبه الاسلامیه.
  • Alston, W (1989). Divine Nature and Human Language, Ithaca: Cornell University Press.
  • Clauser, J.F; Shimony, A. (1978). "Bell's theorem: Exprimental tests and implications", Reports on Progress in Physics, 41. 1882-1927.
  • Craig, W. (2001). God, time, and eternity, Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.
  • Dainton, B (2010). Time and Space, (Second ed.). Durham: Acumen Publishing Limited
  • Dyke, H. (2002). McTaggart and the Truth about Time, in Callender. C (ed.), Time, Reality and Experience, Cambridge: Cambridge University Press.
  • Newton, Isaac. (1846). Mathematical Principles of Natural Philosophy. New York: Daniel Adee.
  • J; Zurek.W.H. (1983). Quantum theory and measurement, Princeton: Princeton University Press.