تأملات فلسفی

از تصرّف تا عشق: فهم کار معمار در مکتب صدرایی

مریم نیکوفرد؛ زهرا اهری؛ هادی ندیمی؛ مریم سالم

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 17-49

https://doi.org/10.30470/phm.2022.538104.2083

چکیده

مکتب صدرایی قابلیت بالایی برای پاسخ‌گویی به پرسش‌های حوزة معماری در زمینه‌های مختلف دارد. این نوشته نیز در تلاش است تا کار معمار را بر مبنای این مکتب با استفاده از منظومة مفاهیمی که از کلام ملاصدرا ... بیشتر مکتب صدرایی قابلیت بالایی برای پاسخ‌گویی به پرسش‌های حوزة معماری در زمینه‌های مختلف دارد. این نوشته نیز در تلاش است تا کار معمار را بر مبنای این مکتب با استفاده از منظومة مفاهیمی که از کلام ملاصدرا استخراج شده، تبیین کند. روش کار تفسیر و استنتاج از آرای ملاصدراست،‌ به گونه‌ای که بتوان کار معمار را در وجوه مختلف تبیین نمود. در مکتب صدرایی کار معمار یکی از سه صناعت پایه است که به نیاز اساسی انسان یعنی جایی برای زندگی پاسخ می‌دهد؛ و این پاسخ ذومراتب است. بنابراین منظومه‌ای از مفاهیم مرتبط با این کار از صنع، غایت، احاطه و تصرف گرفته تا نظم، علت، زیبایی و عشق مورد بحث قرار می‌گیرد. چنین می‌توان گفت که معمار به عنوان یک صانع غایتمند، می‌تواند صوری خیالی، وهمی و یا عقلی از زندگی انسانی و کارهای انسان داشته باشد و در تلاش است تا با تصرف در محیط، تغییر اندازه‌ها و روابط در طبیعت جایی برای زندگی او فراهم کند تا بستر بروز افعال متعدد انسانی شود. معمار با توجه به جایگاه وجودی‌اش به مرتبه‌ای از احاطة ادراکی بر هستی و شناخت علت‌ها و معلول‌ها در نظام احسن وجود می‌رسد و با تصرف در محیط در راستای ایجاد جایی برای زندگی انسان، نظمی را در طبیعت تحقق می‌بخشد که زمینة رسیدن او به کمال مطلوب خویش می‌شود. معمار با درک زیبایی و برگزیدن محبوب، قوای درونی خویش را نظم می‌بخشد و از مجرای این نظم درونی، تصرفی در عالم می‌کند که کارش تجلی‌گاه حسن صورت محبوب و افعال مطلوب او باشد.

زمان به مثابۀ دالّ مرکزی در اندیشۀ داریوش شایگان

فاطمه پاسالاری بهجانی؛ رستم شامحمدی؛ قدرت الله خیاطیان

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 57-86

https://doi.org/10.30470/phm.2022.550583.2193

چکیده

نوشتار حاضر بر مبنای روش تحقیق توصیفی- تحلیلی می‌کوشد جایگاه زمان را در نظام فکری داریوش شایگان به خصوص ظهور و بروز آن در قلمرو فرهنگ سنتی و مدرن، شعر، نقاشی و رمان مورد ارزیابی قرار دهد. نتایج به دست ... بیشتر

نقد و بررسی روش ولفسون در بازخوانی متون فلسفی و الهیاتی

رضا گندمی نصرآبادی

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 93-117

https://doi.org/10.30470/phm.2022.554850.2224

چکیده

ولفسون، فیلسوف نامآشنای یهودی، با نگارش مجموعهای از آثار، در صدد بازنویسی تاریخ فلسفۀ غرب با محوریت یهودیت برآمد. او برای انجام این مهم، روش فرضی-استنتاجی یا روش تلمودی مطالعه متون را بهکار بست. ... بیشتر ولفسون، فیلسوف نامآشنای یهودی، با نگارش مجموعهای از آثار، در صدد بازنویسی تاریخ فلسفۀ غرب با محوریت یهودیت برآمد. او برای انجام این مهم، روش فرضی-استنتاجی یا روش تلمودی مطالعه متون را بهکار بست. ولفسون از این طریق بهدنبال مسائل حلناشده، منابع ناشناخته، روابط ناشناخته و مسیرهای ناشناختۀ فلسفه بود. چالش درک و کشف منشأ و خاستگاه، ساختار و تنوع نظامهای فلسفی برای او جذاب بود. با این که هیچگونه ارتباطی بین مطالعۀ تلمودی و تحقیقات فلسفی وجود نداشت و ولفسون کاملاً غرق در دومی بود، از یک قرابت روششناختی بین آن دو بهترین بهرهبرداری را کرد. این روش مبتنی بر این پیشفرض است که تناقض واقعی در اندیشههای یک متفکر واقعی وجود ندارد. بدیهی است با یافتن یک مورد نقضی میتوان پیشفرض فوق و بهتبع آن، روش مورد نظر ولفسون را زیر سوال برد. منسجم و نظاممند نشان دادن اندیشههای یک متفکر و بیان ناگفتهها و نانوشتههای اندیشۀ وی، مرتبط ساختن مطالب غیرمرتبط و رفع تناقضات ظاهری اندیشههای یک اندیشمند، از جمله کارکردهای روش پیشگفته است. استفادۀ ولفسون از اصطلاحات، بدون توجه به تطور تاریخی آنها، تحمیل چارچوب فکری خود بر متفکر مورد بحث، گزافی و دلبخواهی انتخاب کردن متن و یهودیسازی تاریخ تفکر و جانبداری او از تفکر یهودی، از مهمترین نقدهایی است که بر او وارد است. افزون بر این، ابهامات یا خطرات قرائت متنی نیز میتواند دستمایۀ روش او قرار گیرد.

بررسی و نقد دیدگاه اریک ج. ویلنبرگ در کتاب ارزش و فضیلت در جهان بدون خدا

حسین عبادتی؛ سید احمد فاضلی

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 127-159

https://doi.org/10.30470/phm.2022.526792.1975

چکیده

ویلنبرگ در کتاب " ارزش و فضیلت در جهان بدون خدا" طبیعت‌گرایی را به عنوان یک روایت بی‌خدا از گیتی در مدنظر قرار داده است. او ابتدا بی‌معنایی زندگی در شرایط نبود خدا را با چهار روایت معرفی و سپس با استعانت ... بیشتر

پاسخ های دینی به مسأله‌ی وجودی شر

عباسعلی منصوری؛ اسداله آژیر؛ سید فضل اله روشن

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 167-200

https://doi.org/10.30470/phm.2022.557887.2245

چکیده

مسأله شر صورتبندیهای مختلفی دارد که یکی از آنها مسأله وجودی شر نام دارد؛ به این معنا که وقتی شرها و رنجهای دنیا به صورت بالفعل دامنگیر انسان میشوند، آدمی از نظر روانی قادر نیست به رابطة سابق خود با خدا ... بیشتر

پذیرش گزاره بدون قرینه کافی بر مبنای نقد مفهوم اعتباری از نظر ویلیام جیمز و علّامه طباطبائی

محمد حسین داودی؛ نفیسه ساطع

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 207-232

https://doi.org/10.30470/phm.2022.552070.2202

چکیده

«اعتباری» اصطلاح پرکاربرد در معرفت‌شناسی است. جیمز از اعتبار به عنوان برون‌رفتی از عقل‌گرایی حداکثری استفاده می‌کند و آن را «فرض باور» یا «پذیرش اولیه باور» معنا می‌کند به‌گونه‌ای ... بیشتر «اعتباری» اصطلاح پرکاربرد در معرفت‌شناسی است. جیمز از اعتبار به عنوان برون‌رفتی از عقل‌گرایی حداکثری استفاده می‌کند و آن را «فرض باور» یا «پذیرش اولیه باور» معنا می‌کند به‌گونه‌ای که شواهدی بعدی صدق یا ابطال آن را متاثر از همین فرآیند معتبرسازی باور نشان می‌دهد. از نقدهای اساسی نظریه جیمز، مطابقت امر اعتباری با واقعیت در حال تکامل و تحقق؛ و فروکاستن صدق به سودمندی است. کاربرد مهم دیگر اصطلاح اعتباری در نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبائی است که به معنای جعل و قراداد مفاهیمی به جهت رفع نیازهای اساسی انسان است. دیدگاه علامه، اگرچه ادعای صدق برای ادراکات اعتباری نکرده‌، اما مستلزم جعلی و نسبی بودن بسیاری از مفاهیم و احکام عملی و اخلاقی است. پژوهش حاضر بر آن است که می‌توان با تبیین جدیدی از اعتباری، بدون تغییر در معنای صدق و بدون جعلی دانستن امور اخلاقی، رهیافتی برای معضل معرفت‌شناسی باورهای ضروری و سودمندی که قرینه کافی برای اثبات یا ابطال آنها وجود ندارد، تدارک دید. در این تحلیل نشان داده می‌شود که با پذیرش کاربرد اعتباری به معنای «فرض باور» یا «تلقی به پذیرش» به‌گونه‌ای که آثار متوقع از باور بر آن مترتب گردد بدون آنکه به صدق متصف شود، می‌‌‌توان این دست باورها را پذیرفت و ادراکات اعتباری به این معنا را در حوزه علوم نظری و علوم عملی معتبر دانست.

لزوم اصلهای اخلاقی برای تشخیص اخلاقی

سیدعلی اصغری

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 239-270

https://doi.org/10.30470/phm.2022.551889.2199

چکیده

در چند دهه‌ی اخیر، نظریه‌های اصل‌مند اخلاقْ مورد انتقاد بنیادی جزئی‌گرایان اخلاقی قرار گرفته‌اند. انتقادها و اشکالها و مخالفتهای جزئی‌گرایان با نظریه‌های اصل‌مند اخلاق، مختلف بوده است. یک اشکال ... بیشتر در چند دهه‌ی اخیر، نظریه‌های اصل‌مند اخلاقْ مورد انتقاد بنیادی جزئی‌گرایان اخلاقی قرار گرفته‌اند. انتقادها و اشکالها و مخالفتهای جزئی‌گرایان با نظریه‌های اصل‌مند اخلاق، مختلف بوده است. یک اشکال یا چالشی که بسیاری جزئی‌گرایان آن را به‌نحوی مطرح کرده‌اند این است که تأکید مدافعان نظریه‌های اصل‌مند اخلاق بر اصلهای اخلاقی، به بهای بی‌توجهی به اهمیت تشخیص اخلاقی است. مقاله‌ی حاضر به این اشکال می‌پردازد. هدف مقاله‌ی حاضر این است که نشان دهد عام‌گرا، نه‌تنها می‌تواند اهمیت تشخیص اخلاقی را بپذیرد، بلکه امکاناتی در اختیار دارد که می‌تواند با آنها نظریه‌ای قابل قبول درباره‌ی تشخیص اخلاقی بپردازد. پاسخ مقاله‌ی حاضر به این اشکال، مطرح کردن نگاه ویژه‌ای به تشخیص اخلاقی و به اصلهای اخلاقی است که بر اساس آن، تشخیص اخلاقیْ خودْ متکی به اصلهای اخلاقی است. در این نگاه، هم چیستی اصلهای اخلاقی تعیین‌کننده است و هم چیستی تشخیص اخلاقی. اصلهای اخلاقی، نه سازوکارهای مکانیکی تصمیم‌گیری هستند، و نه صرفاً اصلهای نظری، بلکه اصلهای عملی و نوعی از عزمهای مدید فاعلان هستند. توانایی تشخیص اخلاقی، نیازمند برخی حساسیتها است، و حساسیتها وابسته هستند به منش و شخصیت ما، یعنی با این که ما چه نوع فردی هستیم. و سرانجام مقاله‌ی حاضر تحلیل می‌کند که عزمهای نهادینه‌ی مدید و به‌ویژه اصلهای اخلاقی، چه نقشهایی در شخصیت فاعل ــ‌که تشخیص اخلاقی متکی به آن است‌ــ دارند.

اطلاعات کاذب عمدی و مسئولیت اخلاقی: مطالعه‎ای در فلسفۀ اخلاق

مهدی شقاقی

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 279-328

https://doi.org/10.30470/phm.2022.545866.2145

چکیده

در مقالۀ حاضر با انجام بررسی‎هایی در فرااخلاق، سعی شده تا به بررسی مسئولیت اخلاقی ارتکاب به ارائۀ عمدی اطلاعات کاذب پرداخته شود. برای انجام این پژوهش، از دو روش تحلیل مفهومی و موازنۀ متأملانه استفاده ... بیشتر در مقالۀ حاضر با انجام بررسی‎هایی در فرااخلاق، سعی شده تا به بررسی مسئولیت اخلاقی ارتکاب به ارائۀ عمدی اطلاعات کاذب پرداخته شود. برای انجام این پژوهش، از دو روش تحلیل مفهومی و موازنۀ متأملانه استفاده شده است. ابتدا ذکر شد که مهمترین مصداق اطلاعات کاذب عمدی، گزارش‎های سازمانی غلط است و سپس بررسی گردید که این امر در چه شرایطی اتفاق می‎افتد. بنابراین، در گام نخست بررسی شد که آیا ارائۀ اطلاعات کاذب عمدی از نوع دوراهی (تنگنای) اخلاقی هست یا نه، و سپس بررسی شد که آیا دوراهی‎های اخلاقی منطقاً به تناقض می‎رسند یا خیر. در گام دوم بررسی شد که آیا ارائۀ اطلاعات کاذب در شرایط فشار اتفاق می‎افتد یا خیر و لذا شرایط امکان تصمیم اخلاقی تحت فشار مورد بررسی قرار گرفت و این نتیجه حاصل شد که عمل به اخلاق مراقبت‎گرا و تبعیت از بهترین رویه‎ها بر اساس «آزمون حجاب نارک جهل»، «آزمون شفافیت»، و «آزمون سکونت‎پذیری»، درست‎ترین کار است به شرطی که عمل از زیر «کمک به رفع فقر و فاصلۀ طبقاتی و اجتماعی بین فقیر و غنی» نگریزد. در گام سوم بررسی شد که آیا ارائۀ اطلاعات کاذب عمدی به دلیل ضعف اراده است یا خیر. در انتهای بررسی، دو عامل مهم اراده و میل مطرح شد و بر اساس نظریۀ «خود کامل»، هشت گزاره برای تعیین مسئولیت اخلاقی ارائه گردید و در انتها ذکر شد که اگر با مسئلۀ «میل مقاومت‎ناپذیر» روبه‎رو بودیم، مسئولیت اخلاقی باید بر اساس قاعدۀ «واکنش متعادل به براهین» تعیین شود.

اخلاق‌باوری و قیم سالاری: امکان یا امتناع تحدید آزادی های فردی؟

سید محمد حسینی؛ محمد یوسف زاده؛ حسین دباغ

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 335-376

https://doi.org/10.30470/phm.2022.553581.2214

چکیده

”قیم‌سالاری اخلاقی“ به چه معناست و چه تقریرهایی از آن می‌توان داشت؟ ”قیم‌سالاری“ چه ربط و نسبتی با ”اخلاق‌باوری“ دارد و وجوه افتراق و اشتراکش با ”اخلاق‌باوری“ چیست؟ در ”قیم‌سالاری“، ... بیشتر ”قیم‌سالاری اخلاقی“ به چه معناست و چه تقریرهایی از آن می‌توان داشت؟ ”قیم‌سالاری“ چه ربط و نسبتی با ”اخلاق‌باوری“ دارد و وجوه افتراق و اشتراکش با ”اخلاق‌باوری“ چیست؟ در ”قیم‌سالاری“، دست‌کم در نسخه‌ی کلاسیک آن، تلاش بر این است که از اضرار شخص به خود جلوگیری شود نه لزوماً اضرار وی به دیگران. اما در ”اخلاق‌باوری“ تلاش بر این است که از ارتکاب اعمال اخلاق‌گریز که جامعه آن را ناپسند تلقی می‌کند جلوگیری شود و، دست‌کم مطابق برخی از قرائت‌ها، حتی باید چنین اَعمالی را جرم‌انگاری کرد. روشن است که در هر دو تلقی، «آزادی» افراد مالاً دستخوش تغییر و تحدید خواهد شد. اما پرسش این است که کدام‌یک از این دو نگاه، موجه و معقول است تا دولت‌ها آن را در سیاست‌گذاری‌ها و قانون‌گذاری‌های-شان به‌کار گیرند؟ ما در این مقاله استدلال خواهیم کرد که ”اخلاق‌باوری“ ناموجه است و به‌کاربستن آن برای تحدید «آزادی» شهروندان نامعقول. برای نشان‌دادن این امر، در وهله‌ی نخست ایده‌ی ”قیم‌سالاری“ را شرح و تبیین می‌کنیم و انواع ”قیم-سالاری“ را بر می‌شمریم. سپس به ”اخلاق‌باوری“ می‌پردازیم و نقد آن را در دستور کار قرار خواهیم داد. در پایان استدلال خواهیم کرد که ”اخلاق‌باوری“ بر بنیان استواری قائم نشده است.

تحلیل فلسفی چگونگی ارتباط حجّت اصولی با توجیه معرفت شناختی به واسطه‌ی مباحث فلسفه اخلاق

محمد حسین صفایی

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 383-409

https://doi.org/10.30470/phm.2022.545400.2140

چکیده

کارآمدی فقه در عصر حاضر به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین علوم در میان سایر شاخه‌های علوم اسلامی، ارتباط مستقیمی با میزان پاسخگو بودن منطق استنباطِ دینی در زمان فعلی و مقتضیات آن دارد. در همین راستا در ادبیات ... بیشتر کارآمدی فقه در عصر حاضر به‌عنوان یکی از شاخص‌ترین علوم در میان سایر شاخه‌های علوم اسلامی، ارتباط مستقیمی با میزان پاسخگو بودن منطق استنباطِ دینی در زمان فعلی و مقتضیات آن دارد. در همین راستا در ادبیات برخی از علمای اصولی معاصر، ضرورت تدوین فلسفه علم اصول فقه موردتوجه قرار گرفته و اقدامات اولیه‌ای همچون چارچوب بحث از سوی اندیشمندان این حوزه ارائه شده است. ازآنجاکه بررسی مبانی معرفتی، همواره یکی از ارکان تفکر فلسفی است، معرفت‌شناسی علم اصول فقه نیز بخشی از فلسفه علم اصول به‌حساب می‌آید. طبق یافته های این پژوهش از طریق توصیف و تحلیل محتوا چگونگی ارتباط حجت اصولی و توجیه معرفت شناختی یکی از مهمترین راه های تسری مباحث شناختی به مباحث اصولی محسوب می شود. در صورت اثبات این مدعا، زمینه پیاده سازی انواع نظریه های معرفتی همچون درون گرایی و برون گرایی معرفتی و سازوکارهای توجیه مثل مبناگروی و انسجام گروی در حجت اصولی مهیا خواهد شد. متعاقب این امر اجرای لوازم معرفتی هر مبنای اصولی، موجب ارتقاء نظام حجیت و تقریب منطق استنباط در شریعت اسلامی با معرفت شناسی معاصر می شود. با این وجود ارتباط شهودی حجت و توجیه به تنهایی موجب اثبات این تلازم نیست به خصوص اینکه بحث های زیادی درباره جدایی باور موجه (عقلانیت نظری) از عمل بر اساس آن (عقلانیت عملی) در معرفت شناسی وجود دارد. این مقاله درصدد اثبات ارتباط حجت اصولی با توجیه معرفت شناختی و ارئه تصویری روشن از ثمرات آن در اصول فقه است.

نسبت هنر با زندگی در تفکّر هیدگر: هنر به مثابه راه نجات

محسن کرمی؛ عاطفه وکیلی

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 419-447

https://doi.org/10.30470/phm.2022.546460.2162

چکیده

نسبت هنر با زندگی همواره از مهمّ‌ترین مسائل مورد توجّه فیلسوفان هنر بوده است. مارتین هیدگر از فیلسوفان بزرگی است که هنر در اندیشه‌اش نقشی محوری به عهده دارد و، بنابراین، در جستار حاضر به کاوش در باب ... بیشتر نسبت هنر با زندگی همواره از مهمّ‌ترین مسائل مورد توجّه فیلسوفان هنر بوده است. مارتین هیدگر از فیلسوفان بزرگی است که هنر در اندیشه‌اش نقشی محوری به عهده دارد و، بنابراین، در جستار حاضر به کاوش در باب نسبت هنر با زندگی در اندیشه او پرداختیم و کوشیدیم با استفاده از تحلیل فلسفی، هرمنوتیک و تحلیل گفتمان دریابیم که هیدگر قائل به چه نسبتی میان هنر و زندگی بوده است.باری، هیدگر هنر را به مقام راه نجات آدمی آدمی برمی‌کشد و معتقد است که هنر می‌تواند در مواجهة ما با مسائل وجودی‌مان کمک‌کار ما باشد. و به گمان او، البتّه، این نجات‌بخشی تنها از عهدة هنر بزرگ برمی‌آید، هنری که بتواند از پس وظایفی در قبال زندگی بشر بربیاید.کار دوم این جستار کشف و احصاء این وظایف از دل فلسفة هنر هیدگر بود. به نظر می‌رسد که هنر این وظایف را در قبال زندگی بشر دارد: برگشودن عالم، تقدیس آن، فهم چگونه زیستن، آفریدن قوم، آزادی، بیرون کشیدن از روزمرّگی، ایجاد تفاوت وجودشناسانه، و زایش عالم معنادار از دل یک زمینة بی‌معنا و رازآمیز.و در نهایت، کار سومی که بدان پرداختیم این بود که، از نظر هیدگر، هنر چگونه و از چه راه‌هایی می‌تواند این وظایف را به انجام برساند و، به تعبیری، آدمی را نجات دهد. بر طبق آراء او، هنر از طریق موضوع قراردادن، تکرار، نشان دادن وجه دیگر امور، فراهم آوردن تجربة شورمندی، پرداختن به جزئیّات، نشان دادن خطوط ساده و اساسی عالم، و فاصله گرفتن از امور می‌تواند از عهدة وظایف پیش‌گفته بربیاید.

بررسیِ انتقادیِ تئودیسۀ مریلین مک‌کُرد آدامز در آینۀ مقایسۀ انتقادیِ با تئودیسۀ عملی

جعفر فلاحی

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 445-485

https://doi.org/10.30470/phm.2022.553662.2215

چکیده

مریلین مَک‌کُرد آدامز، متاله و فیلسوفِ تحلیلیِ معاصر، تئودیسه‌ای ارائه می‌کند که بر مبنای آن انسان‌های رنج‌کشیده نوعی جبرانِ اندام‌وار - در برابرِ جبرانِ افزایشی - برای رنجِ خود در این جهان و خصوصاً ... بیشتر مریلین مَک‌کُرد آدامز، متاله و فیلسوفِ تحلیلیِ معاصر، تئودیسه‌ای ارائه می‌کند که بر مبنای آن انسان‌های رنج‌کشیده نوعی جبرانِ اندام‌وار - در برابرِ جبرانِ افزایشی - برای رنجِ خود در این جهان و خصوصاً در جهانِ پس از مرگ دریافت می‌کنند. او رابطۀ صمیمیِ خداوند با انسان در حیاتِ اخروی را دگرگون‌کنندۀ حیاتِ فردی قلمداد می‌کند. او معتقد است به جای تاکیدِ صرف بر وجهِ اخلاقیِ خداوند باید خدا را «خیر» دانسته بر وجهِ زیبایی‌شناختیِ او هم تاکید کرد. این مقاله پس از شرحِ تئودیسۀ مک‌کرد آدامز، در آینۀ تئودیسۀ عمل‌محور نگاهی انتقادی به آن می‌کند تا به این ترتیب فهمِ بهتری از دیدگاهِ آدامز و نواقصِ آن به دست آید. نتیجۀ حاصل از این بررسی آن است که تئودیسۀ آدامز نهایتاً متوجهِ توجیهِ شر است تا رویارویی با رنج‌های قربانیان. او صلیبِ عیسی و رنج‌های او را محملی برای نشان‌ دادنِ همدلیِ خداوند با رنج‌های بشر می‌داند، در حالی که فاصلۀ بسیاری بین ماهیتِ این دو رنج هست. از سوی دیگر توجیهِ رنج‌های بشر و تاکیدِ صِرف بر رابطه‌ای صمیمی بینِ خدا و انسان در حیاتِ اخروی به نوعی تسلی‌بخشی و توجه به فراجهان منجر می‌شود که این می‌تواند دو ایراد را در پی داشته باشد؛ یکی این که موجب بی‌اعتناییِ فرد به شرایطِ انضمامیِ خود شود و دیگری این که فاقدِ همدلی و همبستگی با رنج‌دیدگان و اعتراض به ستم است.

براهین اثبات وجود مادۀ اولی نزد ابن‌سینا؛ یک بررسی انتقادی

حمیده مختاری

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 393-524

https://doi.org/10.30470/phm.2022.549255.2186

چکیده

ابن‌سینا، دو برهان «فصل و وصل» و «قوه و فعل» را بر اثبات وجود ماده اولی اقامه کرده است، در این مقاله نشان دادیم، بر هر دو برهان اشکالاتی وارد است. ادعای برهان فصل و وصل آن است که تغییر فصل و وصل ... بیشتر ابن‌سینا، دو برهان «فصل و وصل» و «قوه و فعل» را بر اثبات وجود ماده اولی اقامه کرده است، در این مقاله نشان دادیم، بر هر دو برهان اشکالاتی وارد است. ادعای برهان فصل و وصل آن است که تغییر فصل و وصل ممکن نیست، مگر اینکه مؤلفۀ هیولا که حامل فصل و وصل است، موجود باشد، این مؤلفه، جزء مشترک و تأمین کنندۀ عامل اینهمانی در طول دگرگونی و تغییر است، در این مقاله در طی استدلالی نشان دادیم، این برهان از عهدۀ ادعایش یعنی اثبات وجود هیولا و نیز حل مسئلۀ تغییر فصل و وصل بر نمی‌آید. دیگر برهان اثبات مادۀ اولی، برهان قوه و فعل است، در این مقاله نشان دادیم، بر اساس برهان قوه و فعل نیز امکان اثبات مادۀ اولی مشائین وجود ندارد. ادعای برهان آن است که از اثبات ویژگی بالقوه بودن، به اثبات وجود جوهر مادۀ اولی می‌رسد، این اثبات خود گامی است در جهت رسیدن به نظریۀ مختار ابن‎‌سینا در باب حقیقت اشیاء مادی که «ماده-‌صورت‌گرایی» نامیده می‌شود، اما؛ الف) اتصاف ویژگی بالقوگی را می‌توان در چارچوب نظریۀ رقیب ماده–صورت‌گرایی، یعنی نظریۀ «بسته‌ای» نیز تبیین کرد، بدون اینکه به سراغ ماده–صورت‌گرایی ‌رفت، هرچند، برهان قوه و فعل، حتی در چارچوب این نظریه نیز دچار مشکل است. همچنین نشان دادیم، برهان قوه و فعل، حتی در چارچوب دیگر نظریۀ رقیب یعنی نظریۀ «زیرنهاد» نیز کارآمد نخواهد بود. حاصل آنکه نشان دادیم، هر دو برهان نمی‌توانند مادۀ اولی مد نظر ابن‌سینا را اثبات کنند.

بررسی تطبیقی نظریه خطای جان مکی و نظریه ادراکات اعتباری علامه طباطبایی

سید مهدی کشمیری؛ محمدرضا امینی

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، صفحه 531-568

https://doi.org/10.30470/phm.2022.550034.2191

چکیده

مقالة حاضر کوششی‌ است در راستای تبیین و تطبیق دو نظریة فرااخلاقی «خطا» و «ادراکات اعتباری» ازسوی جان مکی و علامه سیدمحمدحسین طباطبایی. این مقاله که از حیث روش تحقیق به روش کتابخانهای انجام ... بیشتر

معنای زندگی از دیدگاه ویکتور فرانکل

دوره 1، شماره 3 ، آذر 1388، ، صفحه 35-57

چکیده

پرسش از معنای زندگی، از مهمترین سوالات انسان است. امروزه پرداختن به این پرسش، بیش از گذشته احساس می‌شود؛ و به همین دلیل متفکران زیادی نیز، به بحث و بررسی در این باب پرداخته‌اند. بی‌تردید ویکتور فرانکل ... بیشتر پرسش از معنای زندگی، از مهمترین سوالات انسان است. امروزه پرداختن به این پرسش، بیش از گذشته احساس می‌شود؛ و به همین دلیل متفکران زیادی نیز، به بحث و بررسی در این باب پرداخته‌اند. بی‌تردید ویکتور فرانکل نقش بسزائی در پیشبرد این مهم داشته است. وی در مکتب خویش، که تحت عنوان "معنا درمانی" نامیده می‌شود، کوشیده است به فرد، بیاموزد که معنای زندگی خویش را دریابد و از رخوت و خلا وجودی، بیرون آمده و آن سرچشمه‌های زلال زندگی را ادراک کند و زندگی را پوچ و باطل نداند. بنابراین باید هدف یا معنایی در زندگی وجود داشته باشد. این هدف یا معنا به گونه‌ای است که حتی بغرنج‌ترین لحظات زندگی را نیز معنادار می‌کند. مرگ، رنج و بلابای طبیعی و... همه با وجود معنا در زندگی قابل تحمل می‌شوند. فرانکل از همه‌ی این مقوله‌ها صحبت کرده و رابطه‌ی معناداری با آنها را تشریح نموده است. فرانکل یاد آوری می‌کند که معنا در زندکی امری مکشوف و واقعی است، نه امری فرضی و جعلی. باور به خداوند، اساسی‌ترین امری است که زندگی را معنادار می کند و فرانکل به نقش خداباوری در دین تذکار داده است. خود فرانکل، معنای زندگی‌اش را، معنادار کردن زندگی افراد می‌داند. در این مقاله سعی شده است دورنمائی از آراء و تفکرات فرانکل در باب معنای زندگی، معنا درمانی، و رابطه معناداری با مرگ، رنج و درد، عشق و... بررسی شود.

بررسی نسبت انکار نبوت و الحاد به محمد‌بن‌زکریای‌ رازی

دوره 4، شماره 13 ، آذر 1393، ، صفحه 129-157

چکیده

محمدبن‌زکریای‌رازی فیلسوف قرن چهارم هجری (313 ه.ق)، یکی از اندیشمندان بزرگ ایران و جهان اسلام بشمار می‌رود اما برخی از مخالفین، وی را متهم به الحاد کرده و اعتقادات دینی اورا مورد خدشه قرار داده‌اند. در ... بیشتر محمدبن‌زکریای‌رازی فیلسوف قرن چهارم هجری (313 ه.ق)، یکی از اندیشمندان بزرگ ایران و جهان اسلام بشمار می‌رود اما برخی از مخالفین، وی را متهم به الحاد کرده و اعتقادات دینی اورا مورد خدشه قرار داده‌اند. در پژوهش حاضر برآنیم تا به تحلیل و بررسی دو پرسش در این‌باره بپردازیم: آیا حقیقتاً محمد‌بن‌زکریا منکر نبوت بوده است یا خیر؟ مخالفین چه دلایل منطقی برمدّعای خود ارائه داده‌اند؟ در مقام ارزیابی باید گفت: دلایلی از جمله باور وی به تناسخ و قدمای خمسه؛ تأکید زیاد وی براستقلال عقل؛ و نگارش دو کتاب به نام‌های مخاریق الأنبیاء و نقض الادیان در زمینه انکار نبوت توسط مخالفین مطرح شده است؛ اما در دیگر سو قرائنی وجود دارد که دلایل مخالفین را مخدوش کرده و یا حداقل مورد تردید قرار داده است. از جمله استناد نگارش دو کتاب مذکور به وی نامشخص و بدون دلیل است زیرا متن آن‌دو موجود نیست و در میان مورخین و فهرست نویسان تنها برخی اندک قائل به نگارش آنها توسط محمد‌بن‌زکریا شده‌اند؛ شواهد دیگری از قبیل احترام أمرای مسلمان به محمد‌بن‌زکریا؛ نگارش کتاب‌هایی در زمینه امامت و معاد می‌تواند او را از این نسبت‌ها مبرا سازد. همچنین عبارت‌هایی در بعضی از آثار او به چشم می‌خورد که نشانگر باور او به پیامبر اسلام و کتابش قرآن کریم است. در نهایت پس از تحلیل و بررسی أدله هر دو دسته می‌توان گفت که ظاهراً محمد‌بن‌زکریای‌رازی با داشتن افکار و اندیشه‌هایی جدید و بعضاً متفاوت از جریان‌های فکری زمانش مورد قضاوت‌های نابجا و نادرست برخی جریان‌های فکری افراطی مانند اسماعیلیه قرار گرفته است.

چیستی فلسفه تطبیقی؛ بررسی تحلیلی

احمد لهراسبی

دوره 7، شماره 18 ، تیر 1396، ، صفحه 207-240

چکیده

برای نظام یافتن مطالعات تطبیقی در فلسفه، ضروری است تصویری روشن از چیستی فلسفه‌ی تطبیقی وجود داشته باشد. برای به دست آوردن این تصویر روشن، باید مؤلفه‌های معتبر در تعریف فلسفه‌ی تطبیقی از دیدگاه پژوهش‌گران ... بیشتر

مبانی متافیزیکی فیزیک کوانتوم دیویدبوهم ( با محوریت ایده نوین جهان هولوگرافیک

ستار طهماسبی

دوره 7، شماره 18 ، تیر 1396، ، صفحه 125-155

چکیده

دیوید بوهم، استاد دانشگاه لندن، و یکی از بزرگترین فیزیکدانان فیزیک کوانتوم بود که با تفسیر هستی شناختی از مکانیک کوانتوم و با نگرش کل نگری و اعتقاد به متغیرهای پنهان، به مخالفت با تفسیر رایج مکانیک کوانتوم ... بیشتر دیوید بوهم، استاد دانشگاه لندن، و یکی از بزرگترین فیزیکدانان فیزیک کوانتوم بود که با تفسیر هستی شناختی از مکانیک کوانتوم و با نگرش کل نگری و اعتقاد به متغیرهای پنهان، به مخالفت با تفسیر رایج مکانیک کوانتوم ( تعبیر کپنهاگی) پرداخت و رویکردی متفاوت از همعصران خود پیشه کرد که صبغه فلسفی دارد. در این رویکرد، او با ناقص خواندن مکانیک کوانتومی و اعتقاد به حاکمیت نوعی ایده آلیسم سوبژکتیو بر ساحت آن، بی توجهی به مبانی فلسفی و متافیزیکی را به عنوان هسته مرکزی چالش اساسی فیزیک کوانتوم معرفی کرد. از این رو، پس از چهل سال کنکاش ژرف، مبانی متافیزیکی خاصی را برای فیزیک کوانتوم پایه ریزی کرد. از جمله این مبانی عبارتند از: ایده جهان هولوگرافیک، نظم مستتر و نامستتر، حوزه پتانسیل کوانتومی و همبستگی ماهوی همه اشیاء، اصالت کل یکپارچه، هولوموومنت و نفی دوئالیسم میان آگاهی و ماده. محور اساسی مبانی متافیزیکی دیوید بوهم، « ایده جهان هولوگرافیک» است. براساس این ایده، او اصالت را به کل تمام جنبش می دهد که بنیان اساسی تمام اشیاء است و همه موجودا ت در قلمرو نظم نامستتر ، را به عنوان تجلیات ساحت نظم مستتر، وابسته این کل می داند. ایده نوین جهان هولوگرافیک، دیوید بوهم را بر آن می‌دارد تا با رد دو گانه انگاری دکارتی اندیشه و ماده، هر گونه مرز میان این دو قلمرو را نفی کند. و با اعتقاد به عدم استقلال این دو، آنها را به عنوان انتزاعی از یک سیلان کلی قلمداد کند. دیوید بوهم با تأکید بر ایده جهان هولوگرافیک و توجه به مبانی متافیزیکی خاص خود و بالاخص اصالت کل یکپارچه، به نقد همه جانبه تفکر تجزیه نگری و دو گانه انگاری می پردازد و خواهان چرخشی نوین در رویکرد علوم و از جمله فیزیک به جهان است، که کلیت و وحدت را مدار کنکاش های خود قرار دهد.

لزوم رعایت اخلاق در کار و حرفه

دوره 2، شماره 6 ، تیر 1389، ، صفحه 159-177

چکیده

اخلاق حرفه‌ای مجموعه‌ای از کنش‌ها و واکنش‌های اخلاقیِ پذیرفته‌شده و قابل قبولی است که از سوی سازمان‌ها یا مجامع و انجمن‌های حرفه‌ای مقرر می‌شود تا مطلوب‌ترین روابط اجتماعی ممکن را برای اعضای خود ... بیشتر اخلاق حرفه‌ای مجموعه‌ای از کنش‌ها و واکنش‌های اخلاقیِ پذیرفته‌شده و قابل قبولی است که از سوی سازمان‌ها یا مجامع و انجمن‌های حرفه‌ای مقرر می‌شود تا مطلوب‌ترین روابط اجتماعی ممکن را برای اعضای خود و یا ذی‌نفعانِ دیگر در اجرای وظایف و مسئولیت‌های حرفه‌ای فراهم آورد. امروزه اخلاق؛ و رفتار حرفه‌ای مبتنی بر آن، از چنان اهمیتی برخوردار شده که حتی شرکت‌های بزرگ تجاری ـ صنعتی نیز در قبال مسئولیت‌های اجتماعی، خود را پایبند نوعی اخلاق حرفه‌ای می‌دانند و آن را در قالب آیین رفتار حرفه‌ای یا منشور اخلاقی سازمان، به‌عنوان راهنمای عمل مدیران و کارکنان خود از یک سو و مهم‌ترین استراتژی‌های سازمان در روابط خود با مشتریان از سوی دیگر مطرح و منتشر می‌کنند. افزون بر‌ این، ضوابط رفتاری و اخلاقی به‌عنوان بخشی از حقوق ذینفعان در معرض دید و توجه آنان قرار می‌گیرد. کسب و تجارتی ماندگار و بالنده است که با مشتریان صادق بوده و ارتباطی مؤثر با آنها برقرار سازد. رمز بقا و دوام هر کسب و کاری رعایت اصول اخلاق حرفه‌ای در آن است. در چند دهه‌ی اخیر سرمایه‌گذاری مبتنی بر اصول اخلاقی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین موضوعات در عرصه‌ی کسب و کار مطرح شده است. ریشه‌های ‌این گرایش در جامعه و هم‌چنین در میان سرمایه‌گذاران بسیار متفاوت است. مقاله‌ی حاضر با روش تحلیلی ـ توصیفی در صدد تبیین اهمیت رعایت اصول اخلاقی در کسب و کار، بیان مهم‌ترین اثرات بکارگیری این اصول در رونق کسب و کار و تبیین اهم چالش‌های پیش رو در این زمینه است، همچنین به آسیب‌شناسی عدم رعایت‌ اصول اخلاقی مربوط به کسب و کار حرفه‌ای پرداخته است. مهم‌ترین اصول اخلاق حرفه‌ای عبارتند از: درستکاری و بی‌طرفی؛ تعهد حرفه‌ای، رازداری؛ صلاحیت و مراقبت حرفه‌ای. و در چهار سطح جامعه، گروه‌های ذی نفع، رفتار افراد در درون سازمان با یکدیگر؛ و با دیگر افراد خارج سازمان قابل طرح است. مسائل اخلاقی می‌تواند در بخش‌های مختلف حرفه‌ای مانند امور مالی، مدیریت منابع انسانی؛ بازاریابی و اقدامات پیشبرد فروش؛ عملیات تولید، مالکیت معنوی، مدیریت دانش و مهارت؛ و تجارت بین‌الملل مطرح گردد.

تحلیلی انتقادی بر شر نظام مند از منظر آگاهی بدنمند

حسین سخنور؛ غلامحسین خدری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 29 شهریور 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.552348.2204

چکیده

چکیده: «شرِ سیستماتیک» تعبیر یوجین ناگاساوا از عنوان شری است که وی در مقاله «مساله شر برای خداناباوران» از آن پرده برداری نموده است. ادعای وی این است که شر نه تنها اختصاص به بلایای طبیعی و فجایع ... بیشتر چکیده: «شرِ سیستماتیک» تعبیر یوجین ناگاساوا از عنوان شری است که وی در مقاله «مساله شر برای خداناباوران» از آن پرده برداری نموده است. ادعای وی این است که شر نه تنها اختصاص به بلایای طبیعی و فجایع انسانی ندارد بلکه "عالم هستی" بر شر بنا شده است. وی از مثال معروف داروین پشه ایکنیومون، برای مقصودش استفاده می‌کند. وجود این پشه، نشان از بی‌رحمی طاقت فرسا در طبیعت و شاهدی بر شر سیستماتیک در هستی دارد و در ادامه نیز او نفی خداوند را و یا لااقل انکار خیرخواهی اش را نتیجه می گیرد. در این خامه ضمن تبیین وی از «مساله شرِ سیستماتیک» به روش تحلیل محتوایی به ارزیابی آن می‌پردازیم. در این راستا ضمن بهره گیری از آخرین یافته‌های علوم شناختی و با تکیه بر "اصل شکاف تبیینی" نیگل، درصدد اثبات منطقی این بر می آییم که اساسا ما هیچ درکی از رنج میزبانان پشه ایکنیومون نداریم زیرا درد توسط ذهن که از معدات نفس می باشد، درک می‌گردد و ذهن هم بدنمند و بدن‌ها هم متفاوتند لذا راهی برای فهم درد قربانیان پشه ایکنیومون وجود ندارد و سرانجام اینکه به طریق اولی، انکار وجود حق و صفت خیرخواهی از افعال الهی نیز معقول نخواهد بود. در مقابل و به جهت همدلی با دردمندان، الهیات شبانی را به عنوان جایگزینی مناسب معرفی می‌کنیم که ضمن تایید درک‌ناپذیری درد دردمند، می‌توان بر اساس آموزه‌های این نوع الهیات، با شخص دردمند، همدلی کرد.

مشاهده مقاله

شکاف عدالت در نظریه امید کانت

زهره سعیدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 04 مهر 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.546604.2161

چکیده

نظریه امید کانت معطوف به امیدواری به خیر کامل آدمی است، که شاملِ هم فضیلت و هم سعادت اوست. به گفته کانت افراد موظفند برای تحقق فضیلت و سعادت تلاش کنند و به اقتضای اخلاق و عدالت نهفته در آن باید به خیر کامل ... بیشتر

مشاهده مقاله

ارزیابی انتقادات کروسیوس به نظریه جهان‌های ممکن لایب‌نیتس

بهروز اسدی؛ محمد کرمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 مهر 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.552418.2205

چکیده

دغدغه لایب‌نیتس در طرح نظریه‌ی بهترین جهان ممکن، دفاع از صفات مطلق الهی در برابر شبهه شرور بود. از نظر او با توجه به صفات مطلق الهی، جهان ممکن کنونی که اقتضای صفات خداوند است، می‌بایست بهترین جهان ممکن ... بیشتر دغدغه لایب‌نیتس در طرح نظریه‌ی بهترین جهان ممکن، دفاع از صفات مطلق الهی در برابر شبهه شرور بود. از نظر او با توجه به صفات مطلق الهی، جهان ممکن کنونی که اقتضای صفات خداوند است، می‌بایست بهترین جهان ممکن باشد. اما از نظر کروسیوس اعتقاد لایب‌نیتس در خصوص بهترین بودن جهان ممکن، به جهت وابستگی ارگانیک به صفات مطلق الهی، تخلف‌ناپذیری اراده الهی از اقتضائات این صفات و حاکمیت اصل جهت کافی بر رفتار همه موجودات از جمله خداوند، اختیار الهی را با چالش مواجه نموده و به لحاظ اخلاقی خطرناک است. کروسیوس با تحلیل مفهومی «بهترین جهان ممکن» این مفهوم را اولاً ناممکن و ثانیاً غیرقابل اثبات می‌داند. از نظر او با وجودِ شرور بالفعل در جهان کنونی، مدافع چنین استدلالی گرفتارِ ناواقع‌گرایی و خوش‌بینی فلسفی است. همچنین نقدهای کروسیوس به اصل جهت کافی، ضرورت شرطی و اصل بهترینِ لایب‌نیتس، در فهم دیدگاه او بسیار حایز اهمیت است. از مزایای دیدگاه او واقع‌گرایی، توانایی بیشتر در توجیه شرور موجود در عالم با توجه به «خیلی خوب» پنداشتنِ جهان بالفعل و سهولت فهم دیدگاه او در موضوع اختیار و آزادی برای عوام‌، می‌باشد. در مقابل درک سطحی از مفهوم آزادی و عدمِ توجه به استلزامات صفت حکمت الهی و تاثیرگذاری آن بر تقویت، جهت‌دهی و تحدید اراده آزادِ خداوند در خلق موجودات، از معایب دیدگاه او در موضوع اختیار می‌باشد. نوآوری نوشتار پیشِ‌‌ رو تبیین تئودیسه‌ی ‌بدیع کروسیوس، مزایا و معایب آن است.

مشاهده مقاله

بررسی شأن معرفتی حافظه از دیدگاه متیو فرایس و علامه محمد حسین طباطبایی

سکینه ابوعلی؛ زهرا خزاعی؛ مرضیه صادقی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 آبان 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.556426.2236

چکیده

ادراک حسی، عقل، گواهی و درون‌نگری از منابع بنیادین باور هستند. اینکه حافظه از منابع اساسی باور باشد، بسیار مورد بحث قرار گرفته است. این نوشتار بر آن است تا با رویکردی تحلیلی به تطبیق دیدگاه فرایس و علامه‌طباطبایی ... بیشتر ادراک حسی، عقل، گواهی و درون‌نگری از منابع بنیادین باور هستند. اینکه حافظه از منابع اساسی باور باشد، بسیار مورد بحث قرار گرفته است. این نوشتار بر آن است تا با رویکردی تحلیلی به تطبیق دیدگاه فرایس و علامه‌طباطبایی دربارۀ شأن معرفتی حافظه بپردازد. این جستار تلاش می‌کند تا به پرسش‌های مطرح شده که آیا حافظه از منابع تولید باور است؟ آیا باورهای حافظه‌ای توجیه‌کنندۀ باورهای دیگر هستند؟ آیا باورهای حافظه‌ای خودموجه‌اند یا خود به توجیه نیازمندند؟ پاسخ می‌دهد. این مقاله نشان می‌دهد فرایس با تکیه بر کارکرد معرفتی حافظه، آن را منبع تولید باور دانسته که به موجب آن می‌توان آن باورها را در ساختار استدلال به کار برد. علامه‌طباطبایی با تکیه بر گرایش تقلیلی قوا، ضمن یکی دانستن قوۀ حافظه و خیال، خیال را منبع باورهای جزئی دانسته است که خیال، این فعل را با همکاری حس مشترک و ارتباط با عالم خارج انجام می‌دهد. هر دو معتقدند که حافظه‌ صرفاً همانند مخزنی است که شأن معرفتی آن در حفظ توجیه باورها معنا می‌یابد. همچنین از دیدگاه فرایس و علامه‌طباطبایی باورهای حافظه‌ای از جملۀ باورهای خودموجه و پایه‌ای هستند که در توجیه باورهای غیرحافظه‌ای به کار گرفته می‌شوند و از این رو، دیدگاه این دو متفکر با رویکرد مبناگروی تصحیح شده می‌تواند قرابت داشته باشد.

مشاهده مقاله

حدوث و قدم عالم از منظر کندی

علی رحیمی؛ محمد بنیانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 آبان 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.552044.2203

چکیده

حدوث و قدم عالم، از مسائل مهمی است که همواره در فلسفه و کلام اسلامی مورد توجه قرار گرفته است. نگارنده با هدف تبیین و ارزیابی نظریه کندی – که نخسین فیلسوف اسلامی است- با تتبع در آثار وی، به سه دلیل بر اثبات ... بیشتر

مشاهده مقاله

لویناس و خوانش تلمودی متن مقدس: پاسخی به بحران خودآیینی انسان مدرن

زهرا میقانی؛ منصور معتمدی؛ حسین مصباحیان؛ مهدی حسن زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 آبان 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.560760.2272

چکیده

در این پژوهش بر آن هستیم که با تمرکز بر آثار الهیاتی و فلسفی امانوئل لویناس، مفهوم یهودی وحی و اسلوب تفسیری تلمود را بیابیم و امکان جمع خودآیینی انسان و سنت را در نگاه او بررسی کنیم. لویناس فیلسوف منتقد ... بیشتر در این پژوهش بر آن هستیم که با تمرکز بر آثار الهیاتی و فلسفی امانوئل لویناس، مفهوم یهودی وحی و اسلوب تفسیری تلمود را بیابیم و امکان جمع خودآیینی انسان و سنت را در نگاه او بررسی کنیم. لویناس فیلسوف منتقد اندیشه‌ی فلسفی مدرن است که نقدش را با یاری‌جویی از سنت دینی و به ویژه مفهوم یهودی وحی پیش می‌برد. با این حال او واپس‌نگر نیست و قصد ندارد به نفع اقتدار وحی به خودآیینی انسان پشت کند. لویناس تلاش می‌کند از خوانش تلمودی از متن‌مقدس امکانی را استخراج ‌کند که پایبندی به وحی مستلزم انکار عقلانیت و آزادی انسان عصر مدرن نباشد. در این خوانش، وحی از دانشی درباره‌ی خدا به سخن‌گفتن با خدا بدل می‌شود که هسته‌ی آن دریافت فرمان اخلاقی است، فرمانی که به عقیده‌ی او به اطاعت کور فرانمی‌خواند. علاوه بر این، اسلوب تفسیری تلمود نیز خود ضامن پویایی این سنت است و بر نقش مفسر به عنوان مشارکت‌کننده‌ی در وحی بنا شده است. او برای اثبات ادعاهایش، صورت وحی در یهودیت، نسبت یهودیان با کتاب‌مقدسشان و اصول سنت تفسیری تلمود را مبنای بحث‌هایش قرار می‌دهد. نظرات لویناس در این محورها پیوند تنگاتنگی با فلسفهی زبان او دارد. لویناس قصد دارد نشان دهد زبانی که وحی در آن جاری می‌شود، نمی‌تواند به ابزاری صرف برای انتقال اندیشه‌ها و اطلاعات فروکاسته شود بلکه دربردارنده‌ی ساحتی است که ماهیت وحیانی زبان را می‌سازد.

مشاهده مقاله

نقد بوم‌گرای «درون‌‌روانگی» و «همانندی» در دنیای معنوی سوئدنبرگ

لعیا متین پارسا؛ علی سلامی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 آبان 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.552343.2208

چکیده

نظریۀ انتقادی بوم‌گرا، پیوندهای موجود در جهان طبیعی و فعالیت‌های انسانی را بررسی می‌کند. با درنظرگرفتن برداشت‌های گوناگون فلسفی از فلاسفۀ مختلف، وجود و بقای آگاهی انتقادی زیست‌محیطی در ناخودآگاه ... بیشتر نظریۀ انتقادی بوم‌گرا، پیوندهای موجود در جهان طبیعی و فعالیت‌های انسانی را بررسی می‌کند. با درنظرگرفتن برداشت‌های گوناگون فلسفی از فلاسفۀ مختلف، وجود و بقای آگاهی انتقادی زیست‌محیطی در ناخودآگاه جمعی انسان آشکار می‌شود، هرچند ممکن است با اصطلاحات یا کلیدواژه‌های متفاوتی بیان شده باشد. خوانندۀ علاقه‌مند می‌تواند ردّپای همان نگرانی و دغدغه را در سوئدنبرگ فیلسوف سوئدی نیز پیدا کند. دو مفهوم فلسفی «همانندی» و «درون‌روانگی» بیان‌گر ارتباط بین روح و مادّه، ذهن و بدن، است و می‌توان ادّعا کرد که همان چیزی است که زندگی جسمی انسان را با زندگی معنویِ همیشگی او ارتباط می‌دهد. با بررسی چنین مفاهیم فلسفی در یک قلمروی انتقادی بوم‌گرا، این مقاله تلاش می‌کند که همبستگی پنهانی موجود بین انسان و طبیعت و ارتباط بین این دیدگاه انتقادی و بعضی مفاهیم خاص فلسفۀ سوئدنبرگ را نشان دهد. هدف این مقاله واکاوی مؤلفه‌های نقد بوم‌گرا در آثار سوئدنبرگ با توجه به دو مفهوم فلسفی «همانندی» و «درون‌روانگی»است. این آگاهی معنوی آشکار می‌کند که انسان‌ها تا زمانی که نتوانند زندگی خود را مطابق با الوهیت پیش ببرند، نخواهند توانست در هماهنگی با جهان طبیعت زندگی کنند چراکه چنین ایدئولوژی خدامحوری اجازۀ کاری غیر از همراهی با محیط‌زیست را به انسان نمی‌دهد؛ محیط‌زیست مظهر خداوند، خالق مطلق، است.

مشاهده مقاله

تحلیل امکان و علل آکراسیای شناختی در آینه نفس شناسی حکمت متعالیه ملاصدرا

مهدی زمانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 آبان 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.558999.2250

چکیده

در این نوشتار با روش توصیفی ـ تحلیلی امکان و علل عمده آکراسیایِ باور (یا شناختی) بر اساس نظام حکمت متعالیه ملاصدرا مورد بحث قرار می‌گیرد. آکراسیایِ شناختی یا آکراسیای باور، به معنای «باور انسان به ... بیشتر

مشاهده مقاله

بررسی تفکر مراقبتی و همبسته‌های آن در فلسفه اخلاقی

طاهره شفائی؛ یحیی قائدی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 30 آبان 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.544694.2133

چکیده

هدف: از این پژوهش مروری نظام‌مند بر کاربرد تفکر مراقبتی و همبسته‌های آن در فلسفه اخلاقی است. روش: روش پژوهش از نوع مطالعات مروری و کتابخانه‌ای است. در این پژوهش از مقالات موجود در مورد موضوع مورد مطالعه ... بیشتر

مشاهده مقاله

بررسی تطبیقی مبانی هستی شناسی مکانیک کوانتومی دیوید بوهم با مبانی حکمت صدرایی

امیر عبدالهی خلج؛ مهدی منفرد

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.560015.2265

چکیده

مبانی هستی‌شناسی مکانیک کوانتومی دیوید بوهم در قالب مـفاهیمی مخالف با رویکرد فلسفی رایج در مکانیک کوانتومی (تعبیر کپنهاگی) مورد توجه فیلسوفان علم بوده است. این پژوهش می‎کوشد با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، ... بیشتر مبانی هستی‌شناسی مکانیک کوانتومی دیوید بوهم در قالب مـفاهیمی مخالف با رویکرد فلسفی رایج در مکانیک کوانتومی (تعبیر کپنهاگی) مورد توجه فیلسوفان علم بوده است. این پژوهش می‎کوشد با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی، بـا ملاحظۀ محدودیت‎های مترتب بر تبیین‎های پوزیتیویستی و با تکیه بر مبانی حکمت متعالیه صدرایی، چشم‌انداز جدیدی را‌ برای فهم و تکمیل مبانی فلسفی علوم جدید ارائه دهـد. در واقع مسأله اصلی، این پرسش است که حکمت متعالیه چگونه و چه مقدار در تکمیل مبانی هستی‌شناسانه رویکرد بوهمی نقش دارد و آیا امکان دارد دریچه جدیدی برای مقارنه فلسفه اسلامی و فلسفه علم غربی گشود؟ فرضیه بنیادی این پژوهش این گزاره است که نظریه بوهم در مکانیک کوانتومی اولاً رویکرد جدیدی در نگاه به جهان را پیش روی ما قرار می‌دهد و ثانیاً، هرچند از حیث مواجهه با مسائل وجودی در فلسفه فیزیک نگرش متفاوتی را عرضه می‌کند؛ اما به دلیل تکیه بر روی ساختارهای اثبات‌گرایانه، دچار ضعف جدی است که باید طی یک روند تکاملی اصلاح گردد. نتایج حاصل از این پژوهش مشخص می‎کند که علی‎رغم خاستگاه متفاوت مبانی فلسفی دیدگاه‌های بوهم و ملاصدرا، می‎توان مفاهیم هستی‎شناسانه‎ای‎ نظیر؛ کل تجزیه‎ناپذیر و بهم‎پیوسته بوهم و اصالت وجود ملاصدرا، جهان هولوگرافیک و نظم مستتر و نامستتر بوهم با مراتب تشکیکی وجود صدرا، کل تمام جنبش بوهم و حرکت جوهری ملاصدرا و عنصر اطلاعات و شعور در نظر بوهم با زنده بودن جهان هستی از دید ملاصدرا را تطبیق داده و شاخصه‎های قرابت و همسویی را مشخص کرد.

مشاهده مقاله

دیگردوستی مبتنی بر محبت به خود در نظریه «فیلیا» نیکوماخس ارسطو

فرشته ابوالحسنی نیارکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 03 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.547616.2174

چکیده

ارسطو در تحلیل «فیلیا» در نیکوماخس، دیگرخواهی را به «روابط محبت‌آمیز فرد با خودش» مبتنی ساخته است و از شکوه خودخواهی در نیل به اودایمونیا سخن می‌گوید. مؤیدات دیگری نیز بر خوددوستی و شواهدی ... بیشتر ارسطو در تحلیل «فیلیا» در نیکوماخس، دیگرخواهی را به «روابط محبت‌آمیز فرد با خودش» مبتنی ساخته است و از شکوه خودخواهی در نیل به اودایمونیا سخن می‌گوید. مؤیدات دیگری نیز بر خوددوستی و شواهدی دال بر دگردوستی در نیکوماخس قابل رصد است. براین اساس کتاب هشتم و نهم، از حیث مسأله خوددوستی یا نوع‌دوستی [؟] و فراتر از آن خودگروی یا دیگرگروی [؟] مورد توجه مفسران قرار گرفته است. خوددوستی در کلام ارسطویی صراحت آشکاری دارد؛ تنها این‌که انتساب خودگروی اخلاقی بر ارسطو به عنوان نظریه‌ای غایت‌انگارانه رد شده است. آنچه که در نظریه ارسطویی، اهمیت دارد مؤیدات دیگردوستی است که (1) از رابطه نوع‌دوستی با خوددوستی پرسش کنیم، سپس (2) درباب نوع‌دوستانه بودن دیدگاه وی داوری کنیم. دیگردوستی ارسطویی غایت فعل اخلاقی نیست، بلکه صفت رفتار است و می‌تواند جزء رفتارهای نوع‌دوستانه طبقه‌بندی شود. عنصر نوع دوستی با عبارت «خواستن خیر دیگری به خاطر دیگری» بیان می‌شود. دوستی امری ذومراتب است که تصویرسازی از کامل‌ترین وجه آن که دوستی بر اساس فضیلت است، نمایانگر جهان ایده‌آل محبت‌محور است و دوستی‌های منفعت‌نگر و لذت‌نگر، بالعرض دوستی نامیده شده‌اند. می‌توان الگوی نظریه فیلیا را چنین ترسیم کرد که شامل بر محبت به فضیلت است که فرد ابتدا در خود می‌یابد و دوستی، تسری این رابطه به دیگری است. اصطلاح خوددیگر، نمایانگر نیروی انگیزشی در برقراری دوستی است که به سبب اشتراک در جزء عقلانی، اهداف و پیامدهای نوع‌دوستانه را نتیجه می‌دهد؛ یعنی توجه به دیگری به خاطر دیگری که البته این توجه، برآمده و برآورنده فضایل در رابطه‌ای متقابل است.

مشاهده مقاله

هنر، حقیقت، ابتذال (بازاندیشی حقیقت هنر در مبانی صدرایی)

دکتر یاریان؛ مجید یاریان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.556500.2235

چکیده

دنیای مدرن با ورود به‌تمامی ساحات زیست بشر و جای‌دادن خود در متن واقعیت، چنان عرصه را بر امر متعالی تنگ کرده که گویا ردپایی از آن در متن وقایع برجای نمانده‌است. در راستای برون‌رفت از بحران پدیدآمده، ... بیشتر دنیای مدرن با ورود به‌تمامی ساحات زیست بشر و جای‌دادن خود در متن واقعیت، چنان عرصه را بر امر متعالی تنگ کرده که گویا ردپایی از آن در متن وقایع برجای نمانده‌است. در راستای برون‌رفت از بحران پدیدآمده، صدرالمتألهین چهره‌ کارآمدی است که نظام حکمی خود را بر پایه مبانی و اصولی استوار کرده که پیش از او کمتر به‌عنوان زیربنای یک اندیشه فلسفی مورد توجه قرار گرفته است. حرکت جوهری ماده و تطور نفس از ماده تا ملکوت، تشکیک وجود و ذومراتب بودن نفس، جایگاه عالم خیال به‌عنوان واسطه‌ای میان ماده و عقل، اتحاد نفس با عقل فعال، عین‌الربط بودن پدیده‌ها به ذات مستقل الهی و نیز اصول عشق‌شناسی او، در زمره این مبانی‌اند. این اصول و مبانی، موجب بروز تأثیری قابل‌ملاحظه و نگرشی متفاوت در شناخت هنر و تبیین فرایند و به‌تبع آن، فرآورده‌های هنری گردیده و مرزی قابل‌تأمل میان امر حقیقی و امر مبتذل ترسیم نموده است. عنایت خاص صدرا به حضور امر متعالی در متن پدیده‌ها، تبیین فلسفی تصویرگری خیال در خلق هنر و جایگاه میانی معنی‌دار آن، هویت امری انسان، تشبه انسان به خدا در مرتبه خیال، رابطه دوسویه عشق انسانی و هنر و نیز قدسی بودن ساحت هنر اصیل، از جمله دستاوردهای این نگرش، به‌شمار می-رود. در این نوشتار، علاوه بر مطالعه اصول وجودشناختی و معرفت‌شناختی ملاصدرا و تأثیرات آن در فرایند آفرینش هنر، سعی بر آن است که از حقیقت و ابتذال در هنر، الگویی مبتنی بر مبانی استخراج گردد.

مشاهده مقاله

پیوند کنش و شخصیت اخلاقی در فن شعر ارسطو

محمد هاشمی؛ امیر مازیار؛ عرفان ناظر

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.552479.2206

چکیده

از دیدگاه ارسطو شخصیتتراژدی باید از نظر اخلاقی خوب، یعنی فضیلتمند باشد و برای اینکه بتواند در مسیر سعادت قرار گیرد، باید طی کنش انتخاب‌گرانه و آگاهانه، قاعدۀ حد وسط اخلاقی را رعایت کند. بر همین مبنا، ... بیشتر

مشاهده مقاله

بررسی انتقادی توجیه معرفتی ابن سینا بر اتحاد عاقل و معقول با تکیه بر قرائت فیاض لاهیجی

سید رضا مؤذن

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 10 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.524530.1956

چکیده

گزاره عاقل و صورت معقول متحدند گزاره‌ای است که دلایلی برهانی آن را موجّه می‌کنند یکی از دانشورانی که به توجیه این گزاره توجه کرده، شیخ الرئیس ـ ابن سینا ـ است. بررسی این گزاره یکی از مهم‌ترین مبانی علم ... بیشتر

مشاهده مقاله

چرخش فلو از الحاد به خداباوری در پرتو برهان نظم

محمدحسین مهدوی نژاد؛ سمانه شاهرودی؛ افلاطون صادقی؛ عبدالرضا صفری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2023.563114.2298

چکیده

آنتونی فلو بعد از دهه ها دفاع جانانه از خداناباوری، نهایتا در شش سال آخر عمر چرخشی در اندیشه خود انجام داد و به سمت خداباوری روی آورد. وی اصلی ترین دلیل خود را در قالب تقریری از برهان اتقان صنع و با ابتناء ... بیشتر

مشاهده مقاله

نسبت سبک زندگی با معنای زندگی در اندیشه رواقیون

عبدالله نصری؛ حمیده مظاهری سیف

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2023.563536.2306

چکیده

در این مقاله نسبت سبک‌زندگی با معنای‌زندگی در مکتب رواقی مورد بررسی است. مکتبی کهن که معنای فلسفه را شیوه زیستن می داند و داعیه سبک سازی دارد و آموزه های آن امروزه مورد توجه قرار گرفته است. چگونگی سبک‌زندگی ... بیشتر

مشاهده مقاله

حرکت بُرداری جوهر؛ تکمله‌ای بر حرکت جوهری ملاصدرا «نظریۀ حکیم متألّه استاد عابدی شاهرودی»

محمد (جلال الدین) ملکی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2023.548106.2177

چکیده

مسئلۀ«حرکت» از جمله مسائلی است که از همان آغاز و شگل‌گیری فلسفه در ایران و یونان، شکل گرفت و مورد توجه و تاکید فیلسوفان واقع شد و از این رو، رساله‌ها و کتاب‌های بسیاری در این باره نوشته‌اند. یکی ... بیشتر

مشاهده مقاله

راهکاره‌های حل تعارض ضرورت علّی و اراده آزاد بر اساس مبانی فلسفی علامه طباطبائی

محمد تاجیک جوبه؛ سید احمد فاضلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2023.558986.2249

چکیده

رابطه ضروری میان علت تامه و معلول امری پذیرفته شده در سنت فلسفه اسلامی است. در این میان اطلاق این اصل و ورود آن بر عالم انسانی موجب تقابل ضرورت علی با آزادی اراده است. برخی آزادی اراده، که قوام آن به امکان ... بیشتر

مشاهده مقاله

جنون فلسفه: نظریه‌ی مثل افلاطون و نسبت آن با اندیشه‌های اخلاقی و سیاسی او

علی حسن‌زاده؛ محمد اصغری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 بهمن 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2023.551569.2198

چکیده

در مقالۀ حاضر می‌کوشیم نسبت بین نظریۀ مثل افلاطون و اندیشه‌های اخلاقی و سیاسی او را بررسی کنیم. نخست گزارشی اجمالی از سیر تکوین نظریۀ مثل در محاورات «منون»، «فایدون» و «جمهوری» ارائه ... بیشتر در مقالۀ حاضر می‌کوشیم نسبت بین نظریۀ مثل افلاطون و اندیشه‌های اخلاقی و سیاسی او را بررسی کنیم. نخست گزارشی اجمالی از سیر تکوین نظریۀ مثل در محاورات «منون»، «فایدون» و «جمهوری» ارائه می‌دهیم. سپس می‌کوشیم از مسیری دیگر اندیشۀ سیاسی و اخلاقی افلاطون را پیگیری کنیم و برای این منظور به رسالۀ «آپولوژی» و محاورات «پروتاگوراس»، «گرگیاس» و باز «جمهوری» نگاهی می‌اندازیم. این بررسی ما را به این نتیجه می‌رساند که «تمثیل غار» افلاطون هم اوج نظریۀ مثل اوست و هم اوج اندیشۀ سیاسی و اخلاقی او. بررسی دقیق «تمثیل غار» و مقایسۀ نکات اصلی مطرح‌شده در آن با مسائل اصلی محاورات «پروتاگوراس» و «گرگیاس» خصلت سیاسی‌ـ‌اخلاقیِ نظریۀ مثل افلاطون را آشکار می‌سازد. سقراط، برخلاف سوفسطایی که خود را دربردارندۀ حقیقت می‌پندارد، صرفاً مغاکِ حقیقت را گشوده نگه می‌دارد و شاگرد را وامی‌دارد رو به‌سوی آن گرداند. در محاورۀ «مهمانی»، آلکیبیادس این نوع تربیت سقراطی را «جنون فلسفه» می‌نامد. در پایان سعی می‌کنیم پاسخی محتمل به انتقادهای پوپر و نیچه از افلاطون بدهیم و نشان دهیم که، برخلاف خوانش تثبیت‌شده و جاافتادۀ متعالی از نظریۀ مثل، امکان خوانشی درون‌ماندگار از آن نظریه نیز وجود دارد.

مشاهده مقاله

تحلیل نوپراگماتیستی ریچارد رورتی از «خودآفرینی» در فلسفه تعلیم و تربیت

ندا محجل؛ محمد اصغری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 29 فروردین 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1986173.2342

چکیده

در این مقاله سعی داریم نشان دهیم که در قرن حاضر یکی از نظریه پردازان حیطه فلسفه تعلیم و تربیت ریچارد رورتی، فیلسوف نئوپراگماتیست آمریکایی، با نقد تفکر فلسفی گذشته درباره تعلیم و تربیت به مساله «خودآفرینی» ... بیشتر

مشاهده مقاله

تحلیل ملاک ثانویت معقول و بررسی معقول اول یا ثانی بودن وجود

سید محمد امین درخشانی؛ عبدالله نصری؛ مهدی آزادپرور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 خرداد 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.539056.2074

چکیده

"عروض و اتصافِ خارجی یا ذهنی" ملاک مشهوری برای تقسیم معقولات به "اولی و ثانویِ منطقی و ثانویِ فلسفی" است. این ملاک علاوه بر عدم وضوح معنایی، حاکی از معنایی دو سویه است، یعنی متکی به "عارض-معروض" و یا "صفت-موصوف" ... بیشتر "عروض و اتصافِ خارجی یا ذهنی" ملاک مشهوری برای تقسیم معقولات به "اولی و ثانویِ منطقی و ثانویِ فلسفی" است. این ملاک علاوه بر عدم وضوح معنایی، حاکی از معنایی دو سویه است، یعنی متکی به "عارض-معروض" و یا "صفت-موصوف" است، در حالی که در مفهوم "معقول" و به خصوص "معقول‌اول" چنین دوسویه‌ای نهفته نیست. تقسیم معقولات به اولی و ثانیه ملاک پرسابقه‌تر دیگری دارد، این ملاک تقدم و تأخر در تعقل است. در این ملاک معقولات‌اولی ناظر به مفاهیم ماهوی و ملازم خارجیت، و معقولات‌ثانیه ناظر به مفاهیم منطقی و ملازم ذهنیت هستند، اما مفاهیم فلسفی جای مشخصی در این دسته‌بندی ندارند. شیخ اشراق با ذهنی شمردن مفاهیم فلسفی، آنها را ذیل معقول‌ثانی قرار داد. پس از او برخی دیگر با ذهنیِ صرف شمردن معقولات فلسفی مخالفت کردند، اما تفکر اصالت‌الماهوی باعث شد این معقولات را در برزخی از خارجیت و ذهنیت قرار دهند (=عروض ذهنی و اتصاف خارجی)، و از ملاک قدیم عدول کنند. ملاصدرا عروض ذهنی و اتصاف خارجی را محال دانست و خارجیت مفاهیم فلسفی را اثبات کرد. البته با توجه به معانی متعدد "وجود" جایگاه آن در معقول اول و ثانی تفاوت خواهد کرد. وجود به معنای "حقیقت وجود" معقول‌ثانی نیست. ولی چون خارجیت با وجود مساوق است و نمی‌توان "مفهوم عام و انتزاعی وجود" را همان وجود خارجی دانست و این معنای از وجود متأخر از ماهیات تعقل می‌شود، پس معقول‌ثانی است. با این حال چون این معنا حاکی از خارج است، باید تلازم معقول ثانی و ذهنیت را انکار کرد.

مشاهده مقاله

افلاطون‌پژوهیِ فریدریش شْلِگِل: بیانِ امرِ نامتناهی در افلاطونِ رُمانتیک

حنیف امین بیدختی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 خرداد 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.544792.2135

چکیده

افلاطون‌پژوهی در اواخرِ قرنِ هژدهم و اوایلِ قرنِ نوزدهم دستخوشِ تغییراتِ بنیادین شد. عمده‌ی این تغییرات در آلمان و با محوریتِ دو افلاطون‌شناسِ رمانتیک، فریدریش شلگل و فریدریش شلایرماخر رخ داد. این ... بیشتر افلاطون‌پژوهی در اواخرِ قرنِ هژدهم و اوایلِ قرنِ نوزدهم دستخوشِ تغییراتِ بنیادین شد. عمده‌ی این تغییرات در آلمان و با محوریتِ دو افلاطون‌شناسِ رمانتیک، فریدریش شلگل و فریدریش شلایرماخر رخ داد. این انقلابِ نظری البته پیشتر از این دو نفر، و با کسانی چون دیتریش تیدِمان و ویلهلم گُتلیب تِنِمان، آغاز شده بود، ولی با این شلگل و شلایرماخر به اوجِ خود رسید. گرچه افلاطون‌پژوهیِ شلگل نزدِ معاصران‌اش تا اندازه‌ی قابلِ توجّهی زیرِ سایه‌ی کارِ شلایرماخر رفت، نقشِ او در شکل‌گیریِ افلاطونِ رمانتیک و افلاطون‌پژوهیِ مدرن انکارناشدنی است. این نقش با تصحیح و چاپِ مکاتباتِ شلایرماخر توسطِ دیلتای روشن شد. برای شناختنِ سرشتِ افلاطون‌پژوهیِ مدرن و نیز شیوه‌ی نگرشِ رمانتیک‌ها به فلسفه، شناختِ نقشِ شلگل و تأثیرِ اندیشه‌های افلاطون‌پژوهانه‌ی او ضروری است. نوشته‌ی پیشِ رو به افلاطون‌شناسیِ شلگل اختصاص دارد و نخستین گام در این راستا در زبانِ فارسی است. برداشتِ شلگل از افلاطون همراستا با تلقیِ او از فلسفه‌ی آرمانی به طورِ کلی است. در اینجا، با رجوع به مستندات، نخست نقشِ شلگل در جنبشِ افلاطون‌پژوهیِ رمانتیک و راه‌اندازیِ پروژه‌ی ترجمه‌ی همه‌ی نوشته‌های افلاطون به آلمانی بررسی و تشریح می‌شود. سپس به عناصرِ فلسفیِ تفسیرِ رمانتیک از افلاطونِ پرداخته می‌شود. این عناصر عبارتند از: اندیشه‌ی گسترشِ درونیِ فلسفه‌ی افلاطون، نادستگاه‌مند بودنِ فلسفه‌ی افلاطون، و نیز فهم‌ناپذیر یا بیان‌‌ناپذیر بودنِ کلّ یا واقعیت. سپس سه مساهمتِ اساسیِ شلگل در افلاطون پژوهی بررسی می‌شوند، که عبارتند از: برجسته‌کردنِ آیرونی، ارائه‌ی نظریه‌ای برای ترتیب و تعیینِ اصالتِ محاوره‌های افلاطون، و نیز داوری‌اش در موردِ «آموزه‌های نانوشته‌».

مشاهده مقاله

ارزیابی آراء ابن‌سینا درباره‌ی فردیت بر اساس این‌باوری

میثم قائیدوند؛ مجید ملایوسفی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 خرداد 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.555632.2229

چکیده

چکیدهوجود ویژگی این‌بودگی در اشیاء، از جمله راه‌حل‌هایی است که برای حل مسئله‌ی تمایز و مسئله‌ی فردیت در اشیاء ارائه‌شده است. باور به وجود چنین ویژگی‌ای به فلسفه‌ دانس اسکاتس باز می‌گردد. اغلب اندیشه‌ی ... بیشتر

مشاهده مقاله

خداناباوری ضعیف و غیرجزمی دیوید هیوم نگاهی نقادانه به تفاسیر خداناباور محض، ندانم‌گرای محض، خداپرست حقیقی، و خداباور ظریف از دیوید هیوم

فریده لازمی؛ ذوالفقار همتی آرقون

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 خرداد 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1971234.2307

چکیده

در نیمة دوم سدة هجدهم، هیوم با نشر فلسفة غیردینی وجود خدای مسیحیت را نامحتمل دانست، و از سوی هم‌عصران خود نشان خداناباور محض را دریافت کرد. به‌تازگی، و به‌رغم تفسیرهای دو‌ قرن گذشته، هیوم نه به‌عنوان ... بیشتر در نیمة دوم سدة هجدهم، هیوم با نشر فلسفة غیردینی وجود خدای مسیحیت را نامحتمل دانست، و از سوی هم‌عصران خود نشان خداناباور محض را دریافت کرد. به‌تازگی، و به‌رغم تفسیرهای دو‌ قرن گذشته، هیوم نه به‌عنوان فیلسوفی خداناباور، بلکه به‌عنوان فردی ندانم‌گرا، خداپرست، و خداباور معرفی شده است. مطابق این سه نگرش‌، گویی هیوم، یا ادعاهای خداپرستی افراطی و خداپرستی حداقلی را به تعلیق در آورده است، یا وجود خدا را به‌طور صریح تصدیق کرده است، و یا از تعهدی گنگ نسبت به وجود خرد برینی که منشاء، خالق و فرمان‌روای این جهان است، دفاع کرده است.مقالة حاضر، ضمن رد چهار قرائت فوق، نشان می‌دهد هیوم یک خداناباور ضعیف و غیرجزمی است. زیرا این فیلسوف، در درجة نخست، با بی‌اساس دانستن ادعاهای خداپرستی افراطی، وجود خدا را، با مجموعة غنی از صفات، نامحتمل خوانده است. با این‌حال، نگرش هیوم نسبت به خداپرستی حداقلی این چنین تند‌‌و‌‌تیز نیست. خداپرستی ‌حداقلی، نه نادرست‌ است، و نه تردید‌آمیز است. به‌زعم او، خداپرستی ‌حداقلی تهی و بی‌فایده است. آن‌چنان تهی، بی‌فایده، و ناکامل، که شایستة مقابله از سوی شکاک نیست. در واقع، هیوم خداپرستی حداقلی را، نه انکار کرده است، نه تعلیق کرده است، و نه تصدیق کرده است. که اگر انکار می‌کرد شایستة دریافت عنوان خداناباور محض می‌بود، اگر تعلیق می‌کرد شایستة دریافت عنوان ندانم‌گرای محض می‌بود، و اگر تصدیق می‌کرد شایستة دریافت عناوین خداپرست حقیقی و خداباور ظریف می‌بود.

مشاهده مقاله

الهیاتِ عشق: گذر از آگاپه به اروس و لوازمِ خداشناسانه‌یِ آن

حسین فرهادی؛ حسن قنبری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 خرداد 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1972251.2315

چکیده

کتابِ مقدس، بر آمیختگیِ ایمان و عشق، گواهی می‌دهد؛ اما هیچ‌گاه عشق محور الهیات قرار نگرفت و الهیدان‌ها به آن بی‌توجهی کردند. در این نوشتار ابتدا عواملِ بی‌توجهی به مفهومِ عشق در الهیات بررسی شد. این ... بیشتر کتابِ مقدس، بر آمیختگیِ ایمان و عشق، گواهی می‌دهد؛ اما هیچ‌گاه عشق محور الهیات قرار نگرفت و الهیدان‌ها به آن بی‌توجهی کردند. در این نوشتار ابتدا عواملِ بی‌توجهی به مفهومِ عشق در الهیات بررسی شد. این امر ناشی از پذیرش تصویری از عشق است که دو گونه‌ی آن را جدا می‌کند: عشق آگاپیک که ریشه در ویژگی‌هایِ جذابِ معشوق ندارند و عشق اروتیک که به‌سبب ویژگی‌هایِ معشوق انگیخته می‌شود. نوع اولِ عشق در الهیاتِ کلاسیک ‌پذیرفته شد و عشق در نسبت با خدا و همسایه بر همین اساس تبیین شد اما از نوع دوم معمولا نهی می‌شد. الهیاتِ عشق در این نوشتار، با تجدیدنظر در این تقسیم‌بندی، تعریفِ سنتِ اروتیک از عشق را در الهیات می‌پذیرد؛ زیرا آن را تصویر نارازوار و تبیین‌پذیری از عشق می‌داند. در نقد نگرش رایج در باب عشق، از دیدگاهِ‌ آلن سوبل، فیلسوفِ معاصر، استفاده شد؛ براین اساس، نشان داده شد که عشق در نسبت با خدا، در سنت اروتیک تبیین‌پذیر است و می‌تواند به چالش‌ها پاسخ دهد. این نگرش لوازم مختلفی دارد، در این نوشتار صرفا به لوازمِ‌ خداشناسانه پرداخته شد که عبارت اند از: خدا شخص‌وار، انسان‌وار و دارایِ‌ عواطف است. خداوند حاضر در جهان و در اتحاد با انسان است و از صفتِ مراقبت برخوردار است.

مشاهده مقاله

جایگاه انتخاب عقلانی در افعال اختیاری انسان از دیدگاه صدرالمتألهین

فاطمه صادق زاده قمصری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 تیر 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.561238.2283

چکیده

ملاصدرا نفس ناطقه را دارای شئون ادراکی و اجرایی می‌داند. انسان می‌تواند در مسیر اندیشه تا عمل با حضور عقل عملی هنگام تزاحم‌هایی که احیاناً بین قوه ناطقه و سایر قوای نفس به وجود می‌آید انتخاب صحیح داشته ... بیشتر ملاصدرا نفس ناطقه را دارای شئون ادراکی و اجرایی می‌داند. انسان می‌تواند در مسیر اندیشه تا عمل با حضور عقل عملی هنگام تزاحم‌هایی که احیاناً بین قوه ناطقه و سایر قوای نفس به وجود می‌آید انتخاب صحیح داشته باشد. این پژوهش قصد دارد با روشی توصیفی تحلیلی به تبیین انتخاب در آثار ملاصدرا بپردازد؛ انتخابی که تنها گاهی عقلانی است. صدرا برای تبیین حقیقت انتخاب عقلانی، به نقش‌هایی که عقل عملی می‌تواند در فرآیند فعل اختیاری ایفا کند توجه می‌کند. از نظر او عقل عملی با غلبه بر وهم در باره ادراکات تصوری تأمل می‌کند، گاهی آن‌ها را به عنوان امر نافع تأیید نمی‌کند؛ با ایستادگی در برابر برخی از شوق‌های حیوانی (شهوت و غضب) از تشدید آن‌ها جلوگیری می‌کند؛ امور جزئی را که خود به جواز، نیکویی و زیبایی آن‌‌ها حکم داده است با عزمی قاطع به صحنه عمل می‌آورد. در تمام مسیر یک فعل اختیاری، نفس پیوسته در حال انتخاب است. عقل عملی با ایفای کامل این نقش‌ها انتخاب عقلانی و خوب را محقق می‌سازد و برعکس با غیبت عقل عملی قطعاً انتخابی بد و عملی غیرانسانی شکل می‌گیرد. عمل انسان تنها هنگامی انسانی است که جزء علمی نفس، به فهمی عالمانه و عقلی برسد و این فهم را با عزمی قاطع که در ناحیه جزء عملی در پرتو عقلانیت عملی حاصل می‌شود همراه کند.

مشاهده مقاله

خداباوری و انگاره‌های ضدشهودی

احمد عبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 تیر 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1974056.2324

چکیده

علم شناختیِ دین با رویکردی علمی به‌دنبال یافتنِ تبیین‌های علّی دربارۀ منشأ، رواج و انتقال باورهای دینی است. یکی از باورهای مرتبط با حوزۀ دین، باور به مفاهیم ضدشهودی است. مفاهیم ضدشهودی، مفاهیمی هستند ... بیشتر علم شناختیِ دین با رویکردی علمی به‌دنبال یافتنِ تبیین‌های علّی دربارۀ منشأ، رواج و انتقال باورهای دینی است. یکی از باورهای مرتبط با حوزۀ دین، باور به مفاهیم ضدشهودی است. مفاهیم ضدشهودی، مفاهیمی هستند که با شهودهای معمول انسانی همخوانی ندارند. این مفاهیم، اگر انسجام شناختی را از بین نبرند، موجب ماندگاری و انتقال باورهای دینی در مقایسه یا سایر باورها می‌شوند. لذا، ضدشهودی‌بودن نقش مهمی در فهم دین ایفا می‌کند. به‌رغم جایگاه مهم مفاهیم ضدشهودی در علم شناختیِ دین، معتقدیم در کاربست این مفاهیم ابهامات و اِشکالاتی وجود دارد که اگر به‌درستی تبیین و تصحیح نشوند در پذیرش و تثبیت باورهای خداباورانه خلل ایجاد می‌کند: ۱. ناتوانیِ فرابازنمایی در حل مشکل تمایز میان باورهای ضدشهودیِ دینی و سایر مفاهیم ضدشهودی، ۲. تأکید صرف بر ساختار شناختی و عدم توجه به نقش تربیت و فرهنگ در شناسایی مفاهیم ضدشهودی، ۳. ابهام در نقش تبیینیِ مفاهیم ضدشهودی، ۴. ناهمخوانیِ تحلیل برخی مفاهیم ضدشهودی مانند خدا با آموزه‌های رسمی ادیان. در پایان، دو انتقاد بر رویکرد شناختی به دین مطرح می‌کنیم: ۱. عدم توجه به شهودهای خودآگاه، ۲. به‌نظر با تبیین صرفاً طبیعیِ باورها در نظام شناختی، عوامل انسانی جای عوامل فراطبیعی را بگیرند، اما آمارها چیز دیگری نشان می‌دهند. هدف این نوشتار، تحلیل و نقد کاربست مفاهیم ضدشهودی در علم شناختیِ دین است.

مشاهده مقاله

واکاوی انتقادی نظریه های قانون طبیعی در اولین مرحله احیای آن در دوره پساتجدد

محمدحسین طالبی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 تیر 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.560420.2269

چکیده

قانون طبیعی در مشهورترین تفسیر خود، فرمان‌های ثابت و دائمی عقل عملی درباره رفتارهای اختیاری بشر هستند که انسان‌ها با اطاعت از آنها در همه زمان‌ها و مکان‌ها به خوشبختی می‌رسند. به دنبال تسلط اندیشه ... بیشتر قانون طبیعی در مشهورترین تفسیر خود، فرمان‌های ثابت و دائمی عقل عملی درباره رفتارهای اختیاری بشر هستند که انسان‌ها با اطاعت از آنها در همه زمان‌ها و مکان‌ها به خوشبختی می‌رسند. به دنبال تسلط اندیشه تجربه‌گرایی (پوزیتیویسم) بر عقل‌گرایی در قرن 19 میلادی، مباحث مربوط به قانون طبیعی با پیشینه 25 قرن نیز از رونق افتاد و گفتمان قانون طبیعی به آرامی به فراموشی سپرده شد. با گذشت بیش از یک قرن، دوباره مطالعه قانون طبیعی در دوره پساتجدد قرن بیستم با جدیتی بیش از دوره-های گذشته پیگیری شد و گرایش به رویکردهای نو درباره این آموزه در سه مرحله احیا گردید. پرسش اصلی این مقاله عبارت است از اینکه: نظریه‌های غربی قانون طبیعی در اولین مرحله احیای آن (1890 - 1940) در دوره پساتجدد کدامند و چه کاستی‌هایی دارند؟ برای پاسخ دادن به این پرسش، این مقاله نظریه‌های متنوع قانون طبیعی را در اولین مرحله احیای آن در قرن بیستم در ضمن سه گفتار نقد و بررسی می‌کند. در گفتار اول پس از شرح نظریه‌های پساتجدد غیرکاتولیک، کاستی‌های آنها بیان می‌شوند. گفتار دوم به مطالعه نظریه‌های کاتولیک در آن دوره پرداخته و اشکال‌های آنها را توضیح می‌دهد. آخرین گفتار نیز کاستی‌های مشترک همه نظریه‌های پساتجدد قانون طبیعی را در اولین دوره احیای آن بیان می‌کند. روش پژوهش در این مقاله، ترکیبی از روش‌های نقلی، عقلی و انتقادی است.

مشاهده مقاله

بررسی انتقادی نظر استاد فیاضی در مورد تجرد و حدوث نفس بر اساس مبانی ملاصدرا

محمد رضا صمدی فروشانی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 تیر 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1986629.2345

چکیده

وجود مبانی متفاوت فلسفی، موجب نظرات بسیار متفاوتی در خصوص تجرد نفس و نحوۀ وجود آن شده است. ملاصدرا بر اساس مبانی خود از جمله اصالت و تشکیک وجود، حرکت جوهری اشتدادی، معتقد است انسان یک حقیقت واحدی است که ... بیشتر وجود مبانی متفاوت فلسفی، موجب نظرات بسیار متفاوتی در خصوص تجرد نفس و نحوۀ وجود آن شده است. ملاصدرا بر اساس مبانی خود از جمله اصالت و تشکیک وجود، حرکت جوهری اشتدادی، معتقد است انسان یک حقیقت واحدی است که در اثر حرکت جوهری از ماده به سمت تجرد عقلی سیر می‌کند. او در این صیرورت با حفظ آثار مرحله‌ی لاحق، واجد آثار کمالی مرحله‌ی سابق نیز می‌شود. وی نفس را در ابتداءِ حدوث، صورت ماده و کاملا مادی می داند، که در اثر حرکت جوهری از تعلق به ماده رها می‌شود. وی شواهد نقلی را نیز در جهت تثبیت نظریه‌اش مطرح می‌کند. آقای فیاضی برداشت متفاوتی از شواهد نقلی _ به عنوان تنها دلیل در این مسئلۀ از منظر ایشان _ داشته و بر این اساس نظر ملاصدرا را نقد می‌کند. ایشان معتقد است انسان ترکیبی از جسم و دو نفس نباتی و انسانی است. نفس نباتی برای همیشه مادی بوده و نفس انسانی از ابتداء مجرد است. ایجاد نفس مجرد انسانی به قبل از خلقت جسم انسان بازمی‌گردد. مسئلۀ این مقاله بررسی صحت این نظر و دلائل آن است. در این پژوهش که به روش کیفی و بر اساس تحلیل محتوا صورت گرفته، نظریۀ استاد فیاضی دارای اشکالات عدیده ارزیابی شده و در نهایت نظریه ملاصدرا در این خصوص با توجه به مبانی قوی در این رابطه تحلیل و پذیرفته شده است. نظر صدرا در مورد حدوث و تجرد نفس به خوبی از مقدمات فلسفی اش قابل استنتاج بوده و انطباق بیشتری با فهم صحیح از منقولات دارد.

مشاهده مقاله

بازخوانی رابطه‌ی دین و اخلاق در الهیات معتزلی با ملاحظه‌ی الهیات مسیحی فیلیپ کویین

اصغر سلیمی نوه؛ مریم پوررضاقلی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 تیر 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.561458.2281

چکیده

مقاله پیش رو با تحلیل آراء متفکران اصلی جریان معتزلی در موضوع رابطه‌ی دین و اخلاق، آراء مورد نظر را با رأی امروزی‌تر فیلیپ کویین- فیلسوف مسیحی معاصر- مقایسه می‌کند. ضرورت تحقیق به دامنه‌ی گسترده و همواره ... بیشتر

مشاهده مقاله

سه مرتبه «تقدم و تاخر» بر مبنای سه سیر فلسفی

علی بابایی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 تیر 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1973901.2322

چکیده

بعد از پذیرش تحقق سه سیر فلسفی (یعنی اصالت ماهیت، اصالت وجود وحدت تشکیکی و اصالت وجود وحدت شخصی) در حکمتِ صدرایی، به دلایل و قراینِ مختلفی می‌توان نشان داد که مبحثِ «تقدم و تاخر» از لازمه‌های سه ... بیشتر بعد از پذیرش تحقق سه سیر فلسفی (یعنی اصالت ماهیت، اصالت وجود وحدت تشکیکی و اصالت وجود وحدت شخصی) در حکمتِ صدرایی، به دلایل و قراینِ مختلفی می‌توان نشان داد که مبحثِ «تقدم و تاخر» از لازمه‌های سه سیرِ یاد شده تبعیت کرده‌ است؛ تقدم و تاخر بالتجوهر یا همان بالماهیه متناسب با سیر اول، تقدم و تاخرِ بالحقیقه متناسب با سیر دوم و تقدم و تاخر بالحق متناسب با سیر سوم است. به ویژه اگر مبحثِ علیت را شاخصِ اصلیِ تحول در سیرهای یاد شده بدانیم، به دلیلِ تفاوتِ تفسیر علیت بر اساسِ سه سیر، تقدم و تاخرهای مبتنی بر رابطه‌ی علیت (نظیرِ بالطبع، بالعلیه، بالماهیه)، در نهایت بر مبنای اصالتِ ماهیت مطرح شده‌اند و در نتیجه در اصالتِ وجودِ تشکیکی جایی برای طرح نیافته‌اند و به نوعی با تقدم بالحقیقه جایگزین شده‌اند. برای تقدمِ بالحقیقه والمجاز غالبا تقدم وجود بر ماهیت را مثال می‌زنند؛ ما برای تقدم و تاخر امورِ مشکک که بر سیر دوم و بر اصالتِ وجود و مشکک بودنِ آن مبتنی هستند تقدم و تاخر بالحقیقه و الرقیقه را پیشنهاد می‌دهیم؛ در مورد تقدم و تاخر بالحق، هم از تعبیرِ مراتب یعنی ناظر به مرتبه‌ی دوم و هم از تعبیر شئون و ظهورات یعنی ناظر به مرتبه‌ی سوم سخن گفته شده است؛ در حالی که بنا به دلایلِ مختلف، تعبیرِ دوم صحیح‌تر و با اصولِ مرتبه‌ی سوم یعنی اصالت وجود وحدت شخصی مناسب‌تر است.

مشاهده مقاله

ترسیم نظام نئوتئوکراسی تشکیکی (حاکمیت الهیِ نوینِ تشکیکی) بر اساس آراء شناخت شناسانه ملاصدرا

رضوانه قاطع؛ جعفر شانظری گرگابی؛ مهدی گنجور

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 شهریور 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1999464.2385

چکیده

انگاره اقتدارگرایی الهی (تئوکراسی) در قرون وسطی با سرپوشی برای سعادت بشری تحت لوای حاکمیت پاپ شکل گرفت. ماحصل غایی این تفکر به حاشیه راندن دین در عرصه حکمرانی، طرح دموکراسی به عنوان دیدگاه رقیب و در نهایت ... بیشتر انگاره اقتدارگرایی الهی (تئوکراسی) در قرون وسطی با سرپوشی برای سعادت بشری تحت لوای حاکمیت پاپ شکل گرفت. ماحصل غایی این تفکر به حاشیه راندن دین در عرصه حکمرانی، طرح دموکراسی به عنوان دیدگاه رقیب و در نهایت رشد تفکر تجربی از علم گردید. این درحالیست که فلسفه ملاصدرا به عنوان منظومه ای منسجم، آبستن دیدگاهی بدیع از علم است که در این نوشتار از آن تحت عنوان «علم اشتدادی» یاد می‌شود. در این دیدگاه با لحاظ کردن طیفی مشکک از علم و طرح مبانی تناظر مراتب هستی با علم، تناظر انسان با حقیقت، مطلق گرایی اشتدادی، هم ترازی علم با سعادت می‌توان به غائله تجربی خواندن علم خاتمه داد. بر اساس آراء شناخت شناسانه وی از علم نبی به عنوان خلیفه خدا مجری قوانین وحیانی در گستره جامعه است. این امر زمینه سازی دیدگاهی تحت عنوان «نئوتئوکراسی تشکیکی» (حاکمیتِ نوینِ الهی تشکیکی) را فراهم می‌آورد که در قالب ارسال رسل به نحو مشکک به مدیریت جامعه می‌پردازد که تبلورجایگاه دین و فرستاده الهی در اداره حکومت است. همچنین ماحصل دیدگاه نئوتئوکراسی تشکیکی، برخی وجوه مدنی را مرتبط با علم وجودی روشن میکند که عبارتست از: تلائم نسبت علم سیاست و دین، کنشگری آراء مردم در نظام مدنی و ارتباط منسجم ساحت علم و دین. لذا در این نوشتار با رویکرد توصیفی-تحلیلی، برآیند دیدگاه ملاصدرا در عرصه حاکمیت سیاسی مورد مداقه قرار می‌گیرد.

مشاهده مقاله

مبادی فرآیند صدور فعل در منظومه فکری فارابی

سیده مهدیه پورصالح امیری؛ زینب برخورداری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 شهریور 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1975398.2328

چکیده

پژوهش حاضر به بررسی مبادی فرآیند صدور فعل از دیدگاه فارابی با روش توصیفی - تحلیلی می‌پردازد. مبادی صدور فعل عبارت از مبادی معرفت، شوق، اراده و جزئیات‌ ادراکی ناظر به صدور فعل بر اساس تقدیرات معین است. ... بیشتر پژوهش حاضر به بررسی مبادی فرآیند صدور فعل از دیدگاه فارابی با روش توصیفی - تحلیلی می‌پردازد. مبادی صدور فعل عبارت از مبادی معرفت، شوق، اراده و جزئیات‌ ادراکی ناظر به صدور فعل بر اساس تقدیرات معین است. مبادی معرفتی، معارف حسی، خیالی و عقلی انسان جهت شناخت و انتخاب غایت هستند. شناخت و انتخاب غایت به‌عنوان اولین مرحله‌ی صدور فعل برعهده‌ی قوه‌ی ناطقه‌ی نظری است؛ اما سایر مراحل به عرصه‌ی ناطقه‌ی عملی متعلق می‌باشند. انتخاب غایت برحسب مرتبه‌ی اختصاصی وجودی – معرفتی هر یک از انسان‌هاست. فرآیند سیر معرفتی شناخت و گزینش غایت از ادراک محسوسات و انتقال آن‌ها به قوه‌ی حس مشترک شروع می‌شود، سپس به واسطه‌ی انتقال صور از حس مشترک به قوه‌ی متخیله برای حفاظت دائمی، محاکات، سازوکارهای تفصیل و ترکیب صور و تصویرسازی از انسان واصل شده به غایت ادامه می‌یابد و در نهایت به واسطه‌ی انتقال متخیلات به مرحله‌ی نطقی جهت استنباطات ادراکی ناظر به عمل ختم می‌گردد. مراحل قولی نیز مبتنی‌بر ادراکات توهمی و معارف سه‌گانه‌ هستند. فارابی با وجود سخن در باب مقدمات مثالی، مشاهدی و تجربی به مسأله‌ی چگونگی فرآیند تبدیل مقدمات کلی به جزئی تصریحی نکرده است؛ اما عقل عملی را به‌عنوان قوه‌ی عهده‌دار ادراک کلیات و استنباط جزئیات معرفی کرده و به مسائل جزئی‌تر حوزه‌ی نظری فرآیند صدور فعل با عنوان فضیلت پرداخته است؛ مانند کسب تجارب گسترده با توجه به زمان، اجتماع و احوالات هر یک که نشان‌دهنده‌ی جنبه‌ی راهبردی مبادی فرآیند صدور فعل جهت حتمیت موفقیت در برنامه‌ریزی‌های خُرد و کلان است.

مشاهده مقاله

تحلیل پیوند «پرسش‌گری» با تطورات نفس انسان

مصطفی عزیزی علویجه

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 شهریور 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.2001346.2400

چکیده

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های تمایز‌بخش میان انسان و حیوان خصلت «پرسش‌گری» انسان است. پرسش زاییده ذهن جستجوگر انسان است که از دو وجه علم و جهل نسبت به یک موضوع نشأت‌می‌گیرد. کنش پرسش‌گری در بستر ... بیشتر یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های تمایز‌بخش میان انسان و حیوان خصلت «پرسش‌گری» انسان است. پرسش زاییده ذهن جستجوگر انسان است که از دو وجه علم و جهل نسبت به یک موضوع نشأت‌می‌گیرد. کنش پرسش‌گری در بستر نفس رخ‌می‌دهد و موجب تطور و استکمال نفس می‌شود. این‌که مبدأ فاعلی و سرچشمه پیدایش «پرسش» کدام یک از قوای نفسانی است، و این مطلب که اساسا چه فرایندی در نفس اتفاق می‌افتد که یک پرسش شکل‌می‌گیرد و در نهایت، کنش پرسش‌گری چه نقشی در تطور و استکمال نفس دارد از جمله دغدغه‌های انسان‌شناسانه این نوشتار در باب حقیقت پرسش و پرسش‌گری است. به طور کلی در راستای تکامل نفس می‌توان دو نوع کارکرد «تمهیدی» و «اصیل» را برای پرسش‌گری برشمرد. بر اساس یک تحلیل پدیدارشناسانه در هر پرسشی لازم است نفس انسانی این مراحل طی‌کند: توجه و التفات نفسانی به یک موضوع، برخورداری از پیش‌دانسته‌های اجمالی و مبهم، تفکیک نمودن حیثیت‌ها و جهات گوناگون در یک موضوع، ناسازگاری میان پیش‌دانسته‌ها و پس‌دانسته‌های نفس، فاصله‌گرفتن نفس و ذهن از موضوع مورد پرسش، طهارت و شایستگی نفس برای تولید پرسش پاک، تحقق مبادی فعل اختیاری در آفرینش پرسش. این تحقیق در پرتو روش تحلیلی- عقلی به دنبال تبیین نقش و کارکرد «پرسش و پرسش‌گری» در تطورات نفس می‌باشد.

مشاهده مقاله

تعداد دوره‌ها	13
تعداد شماره‌ها	29
تعداد مقالات	303
تعداد نویسندگان	364
تعداد مشاهده مقاله	258,484
تعداد دریافت فایل اصل مقاله	170,255
نسبت مشاهده بر مقاله	853.08
نسبت دریافت فایل بر مقاله	561.9
تعداد مقالات ارسال شده	1,451
تعداد مقالات رد شده	1,019
تعداد مقالات پذیرفته شده	194
درصد پذیرش	13
تعداد پایگاه های نمایه شده	19
تعداد داوران	142

دوره 13 (1402)

دوره 12 (1401)

دوره 11 (1400)

دوره 10 (1399)

دوره 9 (1398)

دوره 8 (1397)

دوره 7 (1396)

دوره 6 (1395)

دوره 5 (1394)

دوره 4 (1393)

دوره 3 (1392)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

بانک ها و نمایه نامه ها

ابر واژگان