نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
استادیار مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران
چکیده
دیدگاه ملاصدرا دربارۀ اصالت وجود به صورت‌های مختلفی تفسیر شده است. در تفسیر رایج از نظریۀ اصالت وجود، ماهیت امری کاملاً ذهنی و وابسته به فاعل شناسا است و چون در واقعیت خارجی حاضر نیست، نمی‌تواند به نحو حقیقی از واقعیت خارجی حکایت کند. تفسیر استاد عبودیت ـ که بسط و شرح تفسیر آقا علی مدرس زنوزی است ـ در عین حال که بر ذهنیِ صرف بودن ماهیت تأکید می‌کند و ماهیت را شبح وجود می‌داند، حکایت ماهیت از وجود را حکایتی حقیقی معرفی می‌کند. این مقاله با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی عبارت‌های صدرالمتألهین را بررسی کرده و نشان داده است که تفسیر مذکور، نمی‌تواند تبیین مناسبی از دیدگاه ملاصدرا در مسألۀ اصالت وجود باشد. ملاصدرا تحت تأثیر عرفا، ارتباط حق تعالی و تعینات خلقی را بین وجود و ماهیت ترسیم کرده و در به‌تصویر کشیدن این رابطه از تعبیرات عرفا ـ از جمله خیال و شبح و حکایت بودن مخلوقات نسبت به حق تعالی ـ استفاده کرده است. برخلاف برداشت آقا علی مدرس و استاد عبودیت، این قبیل واژگان در معنای هستی‌شناسانه به‌کار رفته‌اند نه معنای معرفت‌شناسانه؛ از این‌رو، نمی‌توان با تمسک به آنها ماهیت را در دیدگاه صدرا، امری کاملاً ذهنی و وابسته به فاعل شناسا تفسیر کرد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Critical Examination of the Interpretation of Aga Ali Modarres and His Followers on Mulla Sadra's Theory of "Principality of existence"
نویسنده [English]
- Mohammad Hosseinzadeh
assistant professor at Iranian Institute of Philosophy
چکیده [English]
Mulla Sadra's view of the principality of existence has been interpreted in various ways. In the prevailing interpretation of the theory of the principality of existence, the quiddity is purely subjective, and since it is not present in external reality, it cannot literally represent external reality. The interpretation of Obudiyyat - which is the explanation of the interpretation of Agha Ali Modarres Zenozi - while at the same time emphasizing the subjectivity of quiddity and recognizing quiddity as an image, introduces quiddity's representation as a true indication. This paper, with a descriptive-analytic approach, examines Mulla Sadra's statements and shows that this interpretation cannot be a proper explanation of Mulla Sadra's view of the principality of existence. Mulla Sadra, influenced by the mystics, depicted the relationship between God and the creatures between existence and quiddity and used the mystic's words to depict the relationship, including image, fantasy and Representing the creatures from God. Contrary to Zenozi and Obudiyyat's understanding, such words have been used in the ontological rather than the epistemological sense; hence, they cannot be interpreted as a purely mental object in Sadra's view.
کلیدواژه‌ها [English]
- Principality of Existence
- Quiddity
- Ideality
- representation
- Mulla Sadra
- Aga Ali Modarres
- ابنعربی، محیالدین، 1370، فصوص الحکم، تعلیقات ابوالعلاء عفیفی، چاپ دوم، تهران، انتشارات الزهراء.
- ایزوتسو، توشیهیکو، 1392، بنیاد حکمت سبزواری (یا تحلیلی تازه از فلسفۀ حاج ملاهادی سبزواری، ترجمۀ جلال الدین مجتوری، مقدمۀ فارسی مهدی محقق، چاپ پنجم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- ایزوتسو، توشیهیکو، 1397، صوفیسم و تائوئیسم، ترجمۀ محمد جواد گوهری، چاپ هفتم، تهران، انتشارات روزنه.
- بالیزاده الحنفی، مصطفی بن سلیمان، 1422، شرح فصوص الحکم، تصحیح الشیخ فادى أسعد نصیف، چاپ اول، بیروت، منشورات دارالکتب العلمیة.
- جوادی آملی، عبدالله، 1375، رحیق مختوم (شرح جلد اول اسفار)، چاپ اول، قم، انتشارات اسراء.
- جوادی آملی،عبدالله، 1376، رحیق مختوم (شرح جلد دوم اسفار)، چاپ اول، قم، انتشارات اسراء.
- حسینی طهرانی، سید محمد حسین، 1417؛ توحید علمی و عینی، چاپ دوم، مشهد، انتشارات علامه طباطبایی.
- زنوزی، علیبنعبدالله، 1397، مجموعه آثار آقا علی مدرس، تصحیح کمیتۀ احیاء و تصحیح آثار مجمع عالی حکمت، چاپ اول، قم، انتشارات حکمت اسلامی.
- طباطبایی، سید محمد حسین، 1387، اصول فلسفۀ رئالیسم، به کوشش سیدهادی خسروشاهی، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم).
- طباطبایی، سید محمد حسین، 1416، نهایة الحکمة، چاپ دوازدهم، قم، موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین بقم.
- عبودیت، عبدالرسول، پاییز 1394، «تقریر حکیم مدرس از تصویر اصالت وجود»، فصلنامۀ حکمت اسلامی، سال دوم، شمارۀ سوم، صص9-48.
- عبودیت، عبدالرسول، 1385، درآمدی به نظام حکمت صدرایی (جلد اول)، چاپ اول، قم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) و مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی1.
- عبودیت، عبدالرسول، 1386، درآمدی به نظام حکمت صدرایی (جلد دوم)، چاپ اول، قم، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) و مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی1.
- فارابی، محمد بن محمد، 1970، کتاب الحروف، تصحیح مهدی محسن، چاپ ـ ، بیروت، دار المشرق.
- فیاضی، غلامرضا، 1387، هستی و چیستی در مکتب صدرایی، چاپ اول، قم، انتشارات پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
- قیصری رومی، محمد داود، 1383، شرح فصوص الحکم، به کوشش سید جلال الدین آشتیانی، چاپ دوم، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- مصباح یزدی، محمدتقی، 1405، تعلیقة علی نهایة الحکمة، چاپ اول، قم، انتشارات مؤسسه در راه حق.
- مصباح یزدی، محمدتقی، 1380، شرح جلد اول الاسفار الاربعة، تحقیق و نگارش محمد تقی سبحانی، تصحیح محتوای عبدالرسول عبودیت، چاپ اول، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی1.
- ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، 1981، الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة، چاپ سوم، بیروت، داراحیاء التراث العربی.
- ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی،1361، ایقاظ النائمین، با مقدمه و تصحیح دکتر محسن مؤیدى، چاپ اول، تهران، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی ـ انجمن اسلامى حکمت و فلسفۀ ایران.
- ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، 1382، شرح و تعلیقۀ صدرالمتألهین بر الهیات شفا، تصحیح تحقیق و مقدمه نجفقلی حبیبی، چاپ اول، تهران، بنیاد حکمت اسلامی صدرا.
- ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، 1360، الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة، تصحیح و تعلیق از سید جلال الدین آشتیانى، چاپ دوم، مشهد، المرکز الجامعى للنشر.
- ملاصدرا، صدرالدین محمد بن ابراهیم شیرازی، 1363،المشاعر، به اهتمام هانرى کربن، تهران، کتابخانه طهوری.
- نبویان، سید محمد مهدی، 1395، جستارهایی در فلسفۀ اسلامی (مشتمل بر آراء اختصاصی آیت الله فیاضی) جلد اول، قم، چاپ اول، انتشارات حکمت اسلامی.
- نوری، علی بن جمشید، 1357، رسالۀ بسیط الحقیقة و وحدت وجود، تهران، انجمن حکمت و فلسفۀ ایران.
- یزدانپناه، سید یدالله، 1388، مبانی و اصول عرفان نظری، نگارش سید عطاء انزلی، چاپ اول، قم، انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;.
)