تأملات فلسفی - فهرست مقالات

ناطبیعی‌گرایی در اخلاق و ابهام‌های آن

محمد علی مبینی

دوره 12، شماره 28 ، مرداد 1401، ، صفحه 391-415

https://doi.org/10.30470/phm.2021.528372.1978

چکیده

برخی اندیشمندان معتقدند که ارزش اخلاقی هویت خاص خود را دارد و قابل تحویل به امور غیر اخلاقی نیست. جرج مور با اظهار چنین اندیشه‌ای، نتیجۀ خاص بودن ارزش اخلاقی را این می‌داند که قابل بررسی در علوم طبیعی ... بیشتر

پیوند حق و اخلاق در فلسفه‌ی کانت: آموزه‌ی وابستگی

پرهام مهرآرام

دوره 12، شماره 28 ، مرداد 1401، ، صفحه 423-457

https://doi.org/10.30470/phm.2021.524209.1952

چکیده

فلسفه‌ی حقوق یکی از علائق اصلی مطالعاتی کانت به شمار می‌آید و او حتی پیش از طرح فلسفه‌ی انتقادی به آن پرداخته بوده است. لیکن برای مطالعه‌ی مفصل‌تر آراء او در این زمینه باید به «متافیزیک اخلاق» ... بیشتر فلسفه‌ی حقوق یکی از علائق اصلی مطالعاتی کانت به شمار می‌آید و او حتی پیش از طرح فلسفه‌ی انتقادی به آن پرداخته بوده است. لیکن برای مطالعه‌ی مفصل‌تر آراء او در این زمینه باید به «متافیزیک اخلاق» مراجعه کرد. شاید مهم‌ترین مسئله در تفسیر این اثر پیوند میان اخلاق و حق باشد. ساختار این اثر، عبارات موجود در آن و موضع‌گیرهای دیگر کانت در آثار پیشینش مانند «بنیاد متافیزیک اخلاق» و «نقد عقل عملی» دریافت رویکرد کانت درباره‌ی این پیوند را با دشواری‌هایی روبه‌رو کرده است. در این میان می‌توان برحسب آنکه «الزام اخلاقی» جزئی از مفهوم حق است یا خیر، مفسران کانت را به دو دسته‌ی باورمندانِ به وابستگی حق به اخلاق (آموزه‌ی وابستگی) یا مخالفانِ این وابستگی (آموزه‌ی ناوابستگی) تقسیم کرد. از بین این دو مکتب، مکتب وابستگی رویکرد رایج‌تر و همخوان‌تر با ساختار «متافیزیک اخلاق» است. هواداران آن کوشیده‌اند از طریق یافتن بنیادی مشترک برای هر دو حوزه‌ی اتیک و حقوق از آن دفاع کنند. بدین ترتیب، هوفه امرِ مطلقِ عام، کرستینگ و گایر آزادی و پائر اشتودا فرمول قلمروی غایات را به‌عنوان اصل برین عقل عملی پیشنهاد داده‌اند. سورین بائیازو نیز با جدا کردن اعتبار عینی و ذهنی قواعد حقوقی، تلاش کرده است به انتقادهای ویلاشک به‌عنوان مهم‌ترین مدافع نظریه‌ی ناوابستگی پاسخ دهد. این مقاله می-کوشد با بررسی انتقادی نامدارترین چهره‌های این جریان، همچنین بیانِ تعارض‌های متنی «متافیزیک اخلاق»، نشان دهد که هیچ‌کدام از آنان نمی‌توانند تفسیری آنچنان یکدست از فلسفه حق کانت ارائه دهند که بتواند به همه تعارض‌های نام برده پاسخ دهد.

ارتقای دارایی‌های معنوی نهادهای رسمی و غیررسمی با غنای اخلاقی سرمایۀ انسانی

مریم خسروی؛ محمود یحیی زاده فر؛ دیوید الستروم؛ محسن علیزاده ثانی

دوره 11، شماره 27 ، اسفند 1400، ، صفحه 19-48

https://doi.org/10.30470/phm.2021.525232.1962

چکیده

مروزه از سرمایۀ انسانی بهعنوان مهمترین دارایی برای پیشرفت نهادها، سازمانها و شرکتها یاد میشود؛ محققان دریافتهاند توسعۀ اصالت فردی، زیربنای خودشکوفایی و نوآوری در اجتماع و بنیادگذار پیشرفتهای ... بیشتر مروزه از سرمایۀ انسانی بهعنوان مهمترین دارایی برای پیشرفت نهادها، سازمانها و شرکتها یاد میشود؛ محققان دریافتهاند توسعۀ اصالت فردی، زیربنای خودشکوفایی و نوآوری در اجتماع و بنیادگذار پیشرفتهای چشمگیر فرهنگی و بالتبع مترقیسازِ صنعت، کارآفرینی و اقتصاد است. مهمترین راه تقویت سرمایۀ انسانی، ارتقاءدهی معنوی به افراد است. در این میان، اخلاق فاضل و نیکوی فرد اصیل، مهمترین عامل بروز و ظهور ایدههای نوین افراد و بهکارگیری عملی این نیروهاست. با توجه به این حقیقت، در پژوهش حاضر، بهطور توصیفی و تحلیلی بیان میشود که چگونه میتوان با تأکید بر فلسفۀ فردِ بااخلاق بهعنوان سرمایهای که اصالت از آن اوست، تحولات کلان اجتماعی، سیاستی و اقتصادی ایجاد کرد. توجه کاربردی به اصالت فردِ خلاق و اخلاقمداری، مزیتهای رقابتی در نهادها ایجاد میکند، زیرا موجب کم‌رنگ شدن رذایل اخلاقی میشود و حتی قبل از قوانین، تضمین سلامت دستگاه اداری و زدودن فساد را حاصل میکند. در این میان نهادها، بستری برای ظهور و بروز استعدادهای نوآورانه و نقشآفرینی افراد اخلاقمدارِ اصیل در اجرای خط مشیهای بالا به پایین و پایین به بالا هستند. نقش نهادهای رسمی در خدمت، ایجاد نظم و تهیۀ بستر سالم حمایتی برای فعالیت فرد اصیل و نهادهای غیررسمی بهعنوان تسهیلگر تمرین اخلاق فاضله و اکرام و مشارکت بازیگران سطوح پایینتر بیان شده است که چگونه منجر به بروز نوآوری، فرهنگ شایستهسالاری، رفاه معیشتی و اقتصاد عدالتگرایانه خواهد شد.

انگیزش درست و نادرست: استدلالی علیه نظریۀ هیومیِ انگیزش

محمد حیدرپور؛ حسین دباغ

دوره 11، شماره 27 ، اسفند 1400، ، صفحه 171-202

https://doi.org/10.30470/phm.2021.136108.1873

چکیده

نظریۀ هیومی انگیزش، حالات شناختی نظیر باور را فاقد قوت انگیزشی می‌داند و تأکید می‌کند برای اینکه فاعل برای انجام فعلی برانگیخته شود، لازم است نه تنها یک میل پیشین مثلاً به Φ داشته باشد بلکه این باور ... بیشتر نظریۀ هیومی انگیزش، حالات شناختی نظیر باور را فاقد قوت انگیزشی می‌داند و تأکید می‌کند برای اینکه فاعل برای انجام فعلی برانگیخته شود، لازم است نه تنها یک میل پیشین مثلاً به Φ داشته باشد بلکه این باور را هم داشته باشد که با انجام عمل Ψ، میل پیشین به Φ برآورده خواهد شد. این نظریه، تقریرهای مختلفی ممکن است داشته باشد، اما در این مقاله ما تقریری از برنارد ویلیامز را مد نظر قرار می‌دهیم که برآورده کردن یا ارضای میل پیشین، تنها مبنای انگیزشی برای انتخاب عمل قرار می‌گیرد. هدف مقالۀ حاضر این است که نشان دهد این تقریر از نظریۀ هیومی، هرچند نظریۀ استانداردی برای تبیین اعمال قصدی به شمار می‌رود، برای تمایز گذاشتن میان انگیزش‌های درست و نادرست، با دشواری‌های قابل‌توجهی مواجه است. برای رسیدن به این مقصود، پس از ارائۀ مقدماتی ناظر به دیدگاه هیومیِ ویلیامز، به ترتیب از تمایز میان انگیزش لنفسه و لغیره، تمایز میان انگیزش خودگرایانه و دگرگرایانه، داوری افراد بر اساس انگیزش‌ها و آزمایشی فکری سخن به میان خواهد آمد. به نظر می‌رسد یک نظریۀ انگیزشی خوب در مقام نظریه‌ای فرااخلاقی، طبق فهم و شهود عموم آدمیان باید بتواند این نوع از تمایزها را در خود جای دهد، در حالی که مدلِ ویلیامزیِ نظریۀ هیومی انگیزش، فاقد این ویژگی است.

بررسی انتقادی دلایل الهیاتی نادرستی تولید غذاهای اصلاح‌شده‌ ژنتیکی

علیرضا آل بویه؛ مریم السادات رضوی

دوره 11، شماره 27 ، اسفند 1400، ، صفحه 213-239

https://doi.org/10.30470/phm.2021.130392.1832

چکیده

جمعیت جهان به‌صورت چشمگیر و روزافزونی در حال افزایش است و مردم با مشکلات و معضلات مهمی چون گرسنگی و سوءتغذیۀ شدید روبرو هستند. به ادعای برخی، تولید غذاهای اصلاح‌شدۀ ژنتیکی می‌تواند راه‌حل مناسبی برای ... بیشتر

فردیت رنج و نومیدی در هنگام عمومیت بلا؛ تحلیلی آنتی‌کلیماکوسی

امین قائمی؛ میثم سفیدخوش

دوره 11، شماره 27 ، اسفند 1400، ، صفحه 247-276

https://doi.org/10.30470/phm.2022.525705.1989

چکیده

همانگونه که کییرکگور میگوید، رنج آدمی یادآور فردیت آن است؛ ولی این رنجِ متفرد در هنگام ظهور یک بلای فراگیر چگونه میشود و چه تحولاتی را از سر میگذراند؟ آیا عمومیت بلا همیشه زمینهای است ... بیشتر همانگونه که کییرکگور میگوید، رنج آدمی یادآور فردیت آن است؛ ولی این رنجِ متفرد در هنگام ظهور یک بلای فراگیر چگونه میشود و چه تحولاتی را از سر میگذراند؟ آیا عمومیت بلا همیشه زمینهای است که فرد به یُمن آن رنجِ بلا را بیشتر تاب میآورد؟ مگر عمومیت بلا مجالی برای یاریرسانی به دیگرانی که درگیر رنجند باقی میگذارد؟ آیا میان انواع بلایای فراگیر از حیث اقتضائات آنها برای تابآوری یا غلبه بر رنجِ متفرد تفاوتی نیست؟ پرسشهایی از این دست، ما را به بازخوانی نسبت فردیت رنج و عمومیت بلا وا میدارد؛ زیرا خود کییرکگور به تحلیل رنج آدمی در وضعیت عمومیت بلا نپرداخته است. وی در کتاب بیماری تا سرحد مرگ از زبان شخصیتی به نام آنتیکلیماکوس، بهعنوان نمایندهای از یک وضعیت اگزیستانسیل آدمی، نظرگاهی دربارۀ مفهوم رنج پیش میاندازد که نسبت تنگاتنگی با مفهوم نومیدی دارد و دستمایۀ تحلیل ما برای بررسی مسألۀ فردیت رنج در عمومیت بلاست. ما در این تحلیل از رویکردی که آن را آنتیکلیماکوسی مینامیم یاری میگیریم تا به پرسشهای مربوط به نسبت مذکور پاسخی دهیم. در این نوشتار بهطورمختصر خواهیم گفت که فردیت رنج در شرایط عمومیت بلا شاید انسانِ تنهاشده را از پیگیری همنهاد در یک دیالکتیک سهسطحی برای رهایی از نومیدی باز دارد، ولی حضور امرابدی الهی در بستر امورزمانمند میتواند در این زمینه راهگشا باشد.

جایگاه دیگری در ساخت‌گشایی سوبژکتیویته و اخلاق: لکان و لویناس

بیان کریمی؛ محمد اصغری

دوره 11، شماره 26 ، شهریور 1400، ، صفحه 131-162

https://doi.org/10.30470/phm.2021.141729.1917

چکیده

دغدغه و هدف اصلی در این مقاله بررسی و مقایسة جایگاه مفاهیم سوبژکتیویته، دیگربودگی و اخلاق در اندیشة لکان و لویناس است. نحوة مواجهة این دو متفکر به موضوعات مذکور با نقد و به چالش کشیدن سوبژکتیویسم عقلانی ... بیشتر دغدغه و هدف اصلی در این مقاله بررسی و مقایسة جایگاه مفاهیم سوبژکتیویته، دیگربودگی و اخلاق در اندیشة لکان و لویناس است. نحوة مواجهة این دو متفکر به موضوعات مذکور با نقد و به چالش کشیدن سوبژکتیویسم عقلانی و اخلاق فلسفة مدرن همراه بوده است. بر همین اساس مرکززدایی از سوژة خودبنیاد، تقدم دیگری در شکل‌گیری سوبژکتیویته و بازتعریف اخلاق از جمله مبانی مشترکی است که در ارائة خوانش جدید آن‌ها از سوژه راهگشا بوده است. با این وجود لکان و لویناس در تلاش برای تبیین معنای دیگری، دلیل برتری آن بر سوژه و همچنین بازتعریف اخلاق تفاسیر، بینش‌ها و نتایج متفاوتی اتخاذ کرده‌اند. مدعا و یافتة اصلی این نوشتار این است که نقطة گسست لکان و لویناس در پرداختن به دو وجه متفاوت دیگربودگی است که به خوانش متفاوتی از سوبژکتیویته و اخلاق نیز انجامیده است. لکان به توصیف و تبیین ساختاری می‌پردازد که دیگری در آن به انقیاد سوژه می‌پردازد و لویناس تمامیت‌خواهی امر همان را عامل سرکوب و نفی دیگری قلمداد می‌کند. چنین نگرشی آن‌ها را به دو نوع اخلاق مجزا نیز رهنمون ساخته است. از یک سو هستة بنیادی اخلاق نزد لکان امر واقع است که در آن امر بیکران میل همواره به شکل اختلالی در ساحت نمادین بروز می‌کند و خلأ و تضادهای واقعیت را افشا می‌کند. از سوی دیگر بنیاد اخلاق لویناس مسئولیت‌پذیری تقارن‌ناپذیر سوژه در معرض چهرة دیگری است که در آن التزام و تعهد به دیگری مقدم بر هر اختیاری است.

بازنگری در رابطۀ اخلاق هنجاری و کاربردی (در پرتو بحران کرونا)

محمود مختاری

دوره 11، شماره 26 ، شهریور 1400، ، صفحه 223-250

https://doi.org/10.30470/phm.2021.523447.1945

چکیده

نظریه‌های مختلف در اخلاق هنجاری، معیارهای متفاوتی برای فعل اخلاقی ارائه می‌دهند. در عین حال تصور غالب این است که به کار بستن هر یک از نظریه‌های اخلاق هنجاری می‌تواند مسائل اخلاقی عملی را حل کند. بدین ... بیشتر نظریه‌های مختلف در اخلاق هنجاری، معیارهای متفاوتی برای فعل اخلاقی ارائه می‌دهند. در عین حال تصور غالب این است که به کار بستن هر یک از نظریه‌های اخلاق هنجاری می‌تواند مسائل اخلاقی عملی را حل کند. بدین ترتیب عموماً معتقدند که اخلاق کاربردی- حرفه‌ای، چیزی بیش از اخلاق هنجاری نیست. اما عده زیادی از فیلسوفان اخلاق و متخصصین اخلاق حرفه‌ای با این رویکرد قیاسی دربارۀ ربط هنجاری-کاربردی مخالفند و با اعتقاد به رویکردی فرایندیبه اخلاق کاربردی ادعا می‌کنند که اخلاق کاربردی، صرفاً مبتنی بر یک مجموعه اصول پیشینی در اخلاق هنجاری نیست و نیاز به بهره‌گیری از تجربه‌های انسانی در شرایط خاص دارد. بلایا و حوادث طبیعی و بشری، بزنگاه‌هایی هستند که معیارهای اخلاق هنجاری در شرایط عادی را به چالش می‌کشند و ضرورت مطالعات ویژه‌ای (تحت عنوان اخلاق بلایا) را یادآوری می‌کنند. در این راستا و به بهانۀ فراگیر شدن بیماری کرونا، مقالۀ حاضر به این مسئله می‌پردازد که آیا چالش اخلاقی اولویت‌بندی و تریاژ بیماران کرونایی برای دریافت منابع و خدمات درمانی را می‌توان صرفاً بر اساس نظریه‌های اخلاق هنجاری حل کرد؟ پاسخ این مقاله به این پرسش منفی است. رویکرد مختار مقاله، مبتنی بر یک فرایند رفت‌وبرگشتی تأملی بین دو سطح قواعد عام و قضاوت‌های خاص (موردی) اخلاقی است. در واقع در هر موقعیت حرفه‌ای، رابطه بین عام و خاص و هر دو سوی این رابطه، قابلیت تغییر دارند و متخصصین اخلاق حرفه‌ای تشخیص می‌دهند که در آن مورد، کدام‌ یک از طرفین رابطه (یا هر دو) را در جهت انسجام با دیگری تغییر دهند.

وسواسِ ذهنی: تحلیلی بر اساسِ مفاهیمِ کینه‌توزی و بد‌ـ‌وجدانی نزدِ نیچه

کیوان انصاری؛ مالک حسینی

دوره 11، شماره 26 ، شهریور 1400، ، صفحه 251-278

https://doi.org/10.30470/phm.2020.121121.1749

چکیده

وسواسِ ذهنی عبارت است از افکاری ناخواسته که خارج از مهارِ فردِ مبتلا و به‌طورِ مکرّر در ذهن پدیدار می-شوند و ایجادِ اضطرابی نامعمول می‌نمایند. فرد، در واکنش، دست به اعمالِ وسواسی می‌زند که دافعِ اضطراب ... بیشتر

تمایز حقوق از اخلاق در نظریه‌ی الزام حقوقیِ هانس کلسن

پرهام مهرآرام

دوره 11، شماره 26 ، شهریور 1400، ، صفحه 339-379

https://doi.org/10.30470/phm.2020.127555.1793

چکیده

کلسن نظریه‌ی خود را «نظریه‌ی ناب حقوقی» نامیده است. «ناب بودگیِ» این نظریه به معنای آغشته نشدن حقوق به هر امر غیرحقوقی است که خود مستلزم جدایی حقوق از اخلاق است. بر همین پایه کلسن می‌کوشد ... بیشتر کلسن نظریه‌ی خود را «نظریه‌ی ناب حقوقی» نامیده است. «ناب بودگیِ» این نظریه به معنای آغشته نشدن حقوق به هر امر غیرحقوقی است که خود مستلزم جدایی حقوق از اخلاق است. بر همین پایه کلسن می‌کوشد صورت ایدئالی را از حقوق ارائه دهد که از اخلاق متمایز باشد. او در دوران آغازین اندیشه‌هایش این صورت ایدئال را گزاره‌ای شرطی می داند که مخاطبانش اجرا کنندگان حقوق هستند. این در حالی است که گزاره‌ای اخلاقی غیر شرطی بوده و مستقیم بر اتباع خود امر می‌کنند. اما هنجاری بودن پوزیتیویسم او سبب می‌شود که معنای این گزاره‌ی شرطی به یک الزام حقوقی تکلیف-محور اشاره کند و در معنا و عینیت خود با گزاره‌های اخلاق همانند باشد؛ یعنی الزام حقوقی در این دوره بر «بایدی» بنا شده است که همانند همتای اخلاقیش ریشه در ضرورت عقلانی دارد. این امر به هنجار بنیادین به‌عنوان سرچشمه‌ی این ضرورت چهره‌ای اخلاقی می‌بخشد و آشتی دادن ناب بودگی نظریه‌ی کلسن با هنجاری بودنش را دشوار می‌کند. کلسن که خود از این مشکل آگاه بود، می‌کوشد با طرح نظریه‌ی قدرت‌دهی که در آن «باید» در معنای اعطای صلاحیت فهمیده می‌شود، الزام حقوقی را به‌عنوان مفهومی درجه اول کنار گذاشته و صورت ایدئالی را جایگزین کند که این بار نه امری و نه تکلیف-محور است و نه مستقیم اتباع خود را مخاطب قرار می‌دهد. بدین‌صورت او ناب‌ترین شکل صورت ایدئال حقوق را ارائه می‌دهد. این مقاله به تلاش کلسن برای ارائه‌ی نظریه‌ی حقوقی‌ای هنجاری و در عین حال مستقل از اخلاق پرداخته و آن را مورد نقد قرار می‌دهد.

بررسی و نقد دیدگاه پیتر سینگر درباره اخلاقی بودن سقط جنین

فاطمه جمشیدی؛ علیرضا آل بویه؛ فاطمه تیزقدم

دوره 8، شماره 21 ، دی 1397، ، صفحه 229-254

https://doi.org/10.30470/phm.2019.34357

چکیده

پیتر سینگر از فیلسوفان اخلاق پرآوزه‌ای است که به خصوص در اخلاق کاربردی و حقوق حیوانات آثار بسیاری از او منتشر شده است و بسیار مورد توجه و نقد و بررسی قرار گرفته است. او در دفاع تمام عیار از حقوق حیوانات ... بیشتر

حکمت عملی از نظر آکویناس

فاطمه اصلی بیگی؛ مجید ملایوسفی

دوره 8، شماره 21 ، دی 1397، ، صفحه 255-277

https://doi.org/10.30470/phm.2019.34358

چکیده

آکویناس بر این باور بود که طبیعت انسان مشتمل بر غایاتی ذاتی است که از نظمی پیروی می‌کنند که وی آن را قانون طبیعی می‌نامید. از نظر وی هم عقل نظری و هم عقل عملی دارای مبادی بدیهی‌ای هستند که بی نیاز از اثبات ... بیشتر آکویناس بر این باور بود که طبیعت انسان مشتمل بر غایاتی ذاتی است که از نظمی پیروی می‌کنند که وی آن را قانون طبیعی می‌نامید. از نظر وی هم عقل نظری و هم عقل عملی دارای مبادی بدیهی‌ای هستند که بی نیاز از اثبات هستند. برخی در عقل عملی آکویناس میان دو زمینه اکتشافی و توجیهی تمایز قائل شده اند؛ زمینه اکتشافی سیندرسیس و زمینه توجیهی عاقبت‌اندیشی است. آکویناس بر این باور است که سیندرسیس غایت را برای فضایل اخلاقی تعیین می‌کند. غایتی که از طریق سیندرسیس به ادراک ما در می‌آید غایتی کلی است که میان شخص دارای فضایل و شخص مبتلا به رذایل مشترک است. آکویناس متناظر با دو نوع عاقبت‌اندیشی دو نقش برای آن قائل است، عاقبت‌اندیشی عام غایت قریب را تعیین می‌کند و عاقبت‌اندشی خاص انتخاب ابزار را انجام می‌دهد؛ سیندرسیس نیز غایت نهایی را تعیین می کند. آکویناس در خصوص معرفت به غایت از ارسطو جدا می شود چرا که ارسطو تعیین غایت را وظیفه فضایل اخلاقی می داند، در حالیکه نزد آکویناس فضایل اخلاقی صرفاً به غایت نهایی‌ای که از سوی سیندرسیس تعیین شده است، متمایل‌اند. وی با بدیهی دانستن اصل اول عقل عملی و هم ارز دانستن آن با اصل عدم تناقض، عقل عملی را در زمینه اکتشافی مرتبط با جزء علمی نفس و در زمینه توجیهی مرتبط با جزء محاسبه‌گر آن می داند. این در حالی است که ارسطو به وضوح در کتاب ششم اخلاق نیکوماخوس عقل عملی را مرتبط با جزء محاسبه‌گر می‌داند و نه جزء علمی.

بررسی مفهوم‌ و مدلول شرم: مقایسه‌‌ی برخی از مهمترین دیدگاه‌های روان‌شناختی‌ با یک دیدگاه الهیاتی-اخلاقی

جلیل اعتماد؛ حسین د باغ؛ بهرام جوکار؛ مسعود حسینچاری

دوره 8، شماره 20 ، شهریور 1397، ، صفحه 109-143

https://doi.org/10.30470/phm.2018.32207

چکیده

مفهوم سازی شرم یکی از مباحث چالش‌برانگیز در تحقیقات روان‌شناختی است. چالش‌ مفهوم‌پردازی شرم در فرهنگ‌های شرقی و به طور خاص در فرهنگ ایرانی-اسلامی موجبات ابهام قابل توجهی را هم برای اندیشمندان حوزه‌ی ... بیشتر مفهوم سازی شرم یکی از مباحث چالش‌برانگیز در تحقیقات روان‌شناختی است. چالش‌ مفهوم‌پردازی شرم در فرهنگ‌های شرقی و به طور خاص در فرهنگ ایرانی-اسلامی موجبات ابهام قابل توجهی را هم برای اندیشمندان حوزه‌ی دین و هم برای روان‌شناسان به وجود آورده است. پژوهش حاضراز طریق بررسی مفهوم‌سازی و شواهد پژوهشی مربوطه در رویکرد شناختی و روان‌تحلیلی از میان رویکردهای روان‌شناختی در زمینه‌ی شرم و مقایسه‌ی آن با دیدگاه‌ "فضیلت شرم" عبدالکریم سروش به عنوان یک دیدگاه وجودی-الهیاتی-اخلاقی به فهم این تفاوت و روشن ساختن آن برای محققان دین پژوهی و روان‌شناسانکمک می‌کند. روش پژوهش حاضر توصیفی-تحلیلی است و منابع مورد بررسی مقالات و کتاب های روان‌شناسی و مجموعه سخنرانی های عبدالکریم سروش در حوزه شرم بود. همچنین برای صورتبندی دیدگاه سروش در موردمعرفت شناسی اخلاق، کتاب اخلاق خدایان ایشان مدّ نظر قرار گرفت. نتایج بیانگر آن است که در این زمینه ما تنها با یک اختلاف اصطلاح شناختی روبه‌رو نیستیم، بلکه با دو پارادایم متفاوت که ملزومات فلسفی-روان‌شناختی خاص خود را دارند مواجه هستیم. مفروضات مورد اختلاف در مواردی همچون سنخ طرح مسئله، فطری‌نگری هیجان شرم، توجه به سویه‌های وجودشناختی شرم، واقع‌نمون بودن شرم، توجه به اخلاق فضیلت‌گرایانه‌ در شرم و روش‌شناسی بررسی مفهوم و کارکرد شرم نشان داده شد. همچنین ملزومات فلسفی و روان‌شناختی گفته شده هر یک به طور جداگانه مورد بحث قرار گرفت. کلمات کلیدی: مفهوم سازی شرم،رویکردهای روان‌شناختی، روان شناسی اخلاق، تفاوت‌های پارادایمی

سامری خیرخواه و‌جواز سقط جنین

زینب دهقانی نیستانی؛ علیرضا آل بویه

دوره 7، شماره 19 ، اسفند 1396، ، صفحه 59-88

چکیده

مقا‌لة جودیث جارویث تامسون با عنوان «در دفاع از سقط جنین» یکی از تأثیرگذارترین مقالات در مسئلة‌ی مهم سقط جنین از منظر اخلاقی ا‌ست، به گونه‌‌ای که پس از‌ انتشار آن در سال 1971‌م. تا-کنون بیشترین ... بیشتر مقا‌لة جودیث جارویث تامسون با عنوان «در دفاع از سقط جنین» یکی از تأثیرگذارترین مقالات در مسئلة‌ی مهم سقط جنین از منظر اخلاقی ا‌ست، به گونه‌‌ای که پس از‌ انتشار آن در سال 1971‌م. تا-کنون بیشترین بازچاپ و نقد و بررسی را به خود اختصاص داده است. وی در مقام استدلال بر مدعای خویش از تمثیل بهره می‌برد و با تکیه بر مثا‌ل‌هایی نظیر ویولن‌نواز، هنری فوندا، سارق، شکلاتهای دو برادر و سامری خیر‌خواه سعی در اثبات مدعا‌ی خویش دارد. در مقاله‌ی پیش رو یکی ازتمثیل‌های او، یعنی داستان سامری خیر‌خواه بررسی و نقد می‌شود و تمایز او میان سامری حد‌اقلی و حد‌اکثری و نیز تمایز میان حقوق و اخلاق به چالش کشیده خواهد شد. کلید واژه‌ها: سقط‌ جنین، سامری خیر‌خواه حداقلی، سامری خیر‌خواه حداکثری، تامسون، ویولن‌نواز. مقا‌لة جودیث جارویث تامسون با عنوان «در دفاع از سقط جنین» یکی از تأثیرگذارترین مقالات در مسئلة‌ی مهم سقط جنین از منظر اخلاقی ا‌ست، به گونه‌‌ای که پس از‌ انتشار آن در سال 1971‌م. تا-کنون بیشترین بازچاپ و نقد و بررسی را به خود اختصاص داده است. وی در مقام استدلال بر مدعای خویش از تمثیل بهره می‌برد و با تکیه بر مثا‌ل‌هایی نظیر ویولن‌نواز، هنری فوندا، سارق، شکلاتهای دو برادر و سامری خیر‌خواه سعی در اثبات مدعا‌ی خویش دارد. در مقاله‌ی پیش رو یکی ازتمثیل‌های او، یعنی داستان سامری خیر‌خواه بررسی و نقد می‌شود و تمایز او میان سامری حد‌اقلی و حد‌اکثری و نیز تمایز میان حقوق و اخلاق به چالش کشیده خواهد شد. کلید واژه‌ها:

چالش‌های «آزادی» در کاوش‌های «میل» و «فِینبرگ»

شیرزاد پیک حرفه

دوره 7، شماره 19 ، اسفند 1396، ، صفحه 107-142

چکیده

جوئل فِینبرگ فیلسوفی پیش‌رو در فلسفه اخلاق، حقوق و سیاست معاصر است. او شیوه نگاه مردم را به بسیاری از مسایل دگرگون کرد و نظام قضایی آمریکا، در نیم قرن اخیر، بیش و پیش از هر نظریه‌ای، تحت تأثیر نظریه او ... بیشتر جوئل فِینبرگ فیلسوفی پیش‌رو در فلسفه اخلاق، حقوق و سیاست معاصر است. او شیوه نگاه مردم را به بسیاری از مسایل دگرگون کرد و نظام قضایی آمریکا، در نیم قرن اخیر، بیش و پیش از هر نظریه‌ای، تحت تأثیر نظریه او درباره «چهارچوب‌های اخلاقیِ قوانین جزایی» است. او پروژه‌ای را به انجام رساند که میل، با طرح «اصل آزادی»، آغازگر آن بود. فِینبرگ، با پیروی از میل، بر این باور بود که فلسفه سیاست با یک پیش‌فرض هنجاری برای پاس‌داری از «آزادی فردی» آغاز می‌شود. او بسیاری از اصول «محدودکننده آزادی» را «نامعقول» و «ناروا» می‌دانست. فینبرگ، با ژرف‌کاوی، مفاهیمی مانند «آزار»، «رنجش» و «بزرگ‌تری کردن» را تحلیل و از آزادی‌گرایی دفاع کرد. آزادی‌گرایی فینبرگ، برخلاف «اجتماع‌گرایان» و «ساختارگرایان»ی مانند مک‌اینتایر و سندل، که سترونی و بی‌روحی آزادی‌گرایی را نقد می‌کنند، نظریه‌ای شاداب است که برپایه ارزش‌های مشترک یک جامعه و فرهنگ سیاسی مشخص، با ساختار تاریخی معینی، بنا نهاده شده است. این مقاله، پس از معرفی اندیشه فِینبرگ و تأثیر منحصربه‌فرد او، می‌کوشد: 1. شباهت‌ها و تفاوت‌های نگرش این دو فیلسوف را درباره «آزادی» تحلیل کند؛ 2. اصول «محدودکننده آزادی» را از نظر این دو فیلسوف تحلیل کند؛ و 3. پاسخ‌های این دو فیلسوف را به پرسش‌های بنیادین و کاربردی زیر درباره «آزادی» با هم مقایسه کند: 1. بزرگ‌ترین «تهدید» برای «آزادی» چیست؟ 2. چرا اصل بر «آزادی» است؟ 3. آیا «آزادی» «خیر برتر» است؟ 4. در تقابل «آزادی» دو فرد، «حق» با کیست؟ 5. چگونه می‌توان مشکل «دوسویه بودن آزادی» را حل کرد؟ 6. آیا «آزادی» «مطلق» است؟

کارکردهای تفکر نقدی در اخلاق از منظر آر. اِم. هِر

مرتضی زارع گنجارودی؛ ربابه منافی؛ مهدی زمانی

دوره 7، شماره 18 ، تیر 1396، ، صفحه 241-268

چکیده

آر. اِم. هِر، فیلسوف اخلاق معاصر، بر این عقیده است که برای پاسخگویی به پرسش های اخلاقی، ما نیازمند تفکیک دو سطح از یکدیگر هستیم. سطح تفکر شهودی و سطح تفکر نقدی. از نظر هِر، سطح تفکر شهودی، دارای اصول بسیار ... بیشتر

دوره 13 (1402)

دوره 12 (1401)

دوره 11 (1400)

دوره 10 (1399)

دوره 9 (1398)

دوره 8 (1397)

دوره 7 (1396)

دوره 6 (1395)

دوره 5 (1394)

دوره 4 (1393)

دوره 3 (1392)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

موضوعات = فلسفه اخلاق

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده