تأملات فلسفی - فهرست مقالات

تحلیلی انتقادی بر شر نظام مند از منظر آگاهی بدنمند

حسین سخنور؛ غلامحسین خدری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 29 شهریور 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.552348.2204

چکیده

چکیده: «شرِ سیستماتیک» تعبیر یوجین ناگاساوا از عنوان شری است که وی در مقاله «مساله شر برای خداناباوران» از آن پرده برداری نموده است. ادعای وی این است که شر نه تنها اختصاص به بلایای طبیعی و فجایع ... بیشتر چکیده: «شرِ سیستماتیک» تعبیر یوجین ناگاساوا از عنوان شری است که وی در مقاله «مساله شر برای خداناباوران» از آن پرده برداری نموده است. ادعای وی این است که شر نه تنها اختصاص به بلایای طبیعی و فجایع انسانی ندارد بلکه "عالم هستی" بر شر بنا شده است. وی از مثال معروف داروین پشه ایکنیومون، برای مقصودش استفاده می‌کند. وجود این پشه، نشان از بی‌رحمی طاقت فرسا در طبیعت و شاهدی بر شر سیستماتیک در هستی دارد و در ادامه نیز او نفی خداوند را و یا لااقل انکار خیرخواهی اش را نتیجه می گیرد. در این خامه ضمن تبیین وی از «مساله شرِ سیستماتیک» به روش تحلیل محتوایی به ارزیابی آن می‌پردازیم. در این راستا ضمن بهره گیری از آخرین یافته‌های علوم شناختی و با تکیه بر "اصل شکاف تبیینی" نیگل، درصدد اثبات منطقی این بر می آییم که اساسا ما هیچ درکی از رنج میزبانان پشه ایکنیومون نداریم زیرا درد توسط ذهن که از معدات نفس می باشد، درک می‌گردد و ذهن هم بدنمند و بدن‌ها هم متفاوتند لذا راهی برای فهم درد قربانیان پشه ایکنیومون وجود ندارد و سرانجام اینکه به طریق اولی، انکار وجود حق و صفت خیرخواهی از افعال الهی نیز معقول نخواهد بود. در مقابل و به جهت همدلی با دردمندان، الهیات شبانی را به عنوان جایگزینی مناسب معرفی می‌کنیم که ضمن تایید درک‌ناپذیری درد دردمند، می‌توان بر اساس آموزه‌های این نوع الهیات، با شخص دردمند، همدلی کرد.

مشاهده مقاله

ارزیابی انتقادات کروسیوس به نظریه جهان‌های ممکن لایب‌نیتس

بهروز اسدی؛ محمد کرمی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 06 مهر 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.552418.2205

چکیده

دغدغه لایب‌نیتس در طرح نظریه‌ی بهترین جهان ممکن، دفاع از صفات مطلق الهی در برابر شبهه شرور بود. از نظر او با توجه به صفات مطلق الهی، جهان ممکن کنونی که اقتضای صفات خداوند است، می‌بایست بهترین جهان ممکن ... بیشتر دغدغه لایب‌نیتس در طرح نظریه‌ی بهترین جهان ممکن، دفاع از صفات مطلق الهی در برابر شبهه شرور بود. از نظر او با توجه به صفات مطلق الهی، جهان ممکن کنونی که اقتضای صفات خداوند است، می‌بایست بهترین جهان ممکن باشد. اما از نظر کروسیوس اعتقاد لایب‌نیتس در خصوص بهترین بودن جهان ممکن، به جهت وابستگی ارگانیک به صفات مطلق الهی، تخلف‌ناپذیری اراده الهی از اقتضائات این صفات و حاکمیت اصل جهت کافی بر رفتار همه موجودات از جمله خداوند، اختیار الهی را با چالش مواجه نموده و به لحاظ اخلاقی خطرناک است. کروسیوس با تحلیل مفهومی «بهترین جهان ممکن» این مفهوم را اولاً ناممکن و ثانیاً غیرقابل اثبات می‌داند. از نظر او با وجودِ شرور بالفعل در جهان کنونی، مدافع چنین استدلالی گرفتارِ ناواقع‌گرایی و خوش‌بینی فلسفی است. همچنین نقدهای کروسیوس به اصل جهت کافی، ضرورت شرطی و اصل بهترینِ لایب‌نیتس، در فهم دیدگاه او بسیار حایز اهمیت است. از مزایای دیدگاه او واقع‌گرایی، توانایی بیشتر در توجیه شرور موجود در عالم با توجه به «خیلی خوب» پنداشتنِ جهان بالفعل و سهولت فهم دیدگاه او در موضوع اختیار و آزادی برای عوام‌، می‌باشد. در مقابل درک سطحی از مفهوم آزادی و عدمِ توجه به استلزامات صفت حکمت الهی و تاثیرگذاری آن بر تقویت، جهت‌دهی و تحدید اراده آزادِ خداوند در خلق موجودات، از معایب دیدگاه او در موضوع اختیار می‌باشد. نوآوری نوشتار پیشِ‌‌ رو تبیین تئودیسه‌ی ‌بدیع کروسیوس، مزایا و معایب آن است.

مشاهده مقاله

لویناس و خوانش تلمودی متن مقدس: پاسخی به بحران خودآیینی انسان مدرن

زهرا میقانی؛ منصور معتمدی؛ حسین مصباحیان؛ مهدی حسن زاده

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 07 آبان 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2022.560760.2272

چکیده

در این پژوهش بر آن هستیم که با تمرکز بر آثار الهیاتی و فلسفی امانوئل لویناس، مفهوم یهودی وحی و اسلوب تفسیری تلمود را بیابیم و امکان جمع خودآیینی انسان و سنت را در نگاه او بررسی کنیم. لویناس فیلسوف منتقد ... بیشتر در این پژوهش بر آن هستیم که با تمرکز بر آثار الهیاتی و فلسفی امانوئل لویناس، مفهوم یهودی وحی و اسلوب تفسیری تلمود را بیابیم و امکان جمع خودآیینی انسان و سنت را در نگاه او بررسی کنیم. لویناس فیلسوف منتقد اندیشه‌ی فلسفی مدرن است که نقدش را با یاری‌جویی از سنت دینی و به ویژه مفهوم یهودی وحی پیش می‌برد. با این حال او واپس‌نگر نیست و قصد ندارد به نفع اقتدار وحی به خودآیینی انسان پشت کند. لویناس تلاش می‌کند از خوانش تلمودی از متن‌مقدس امکانی را استخراج ‌کند که پایبندی به وحی مستلزم انکار عقلانیت و آزادی انسان عصر مدرن نباشد. در این خوانش، وحی از دانشی درباره‌ی خدا به سخن‌گفتن با خدا بدل می‌شود که هسته‌ی آن دریافت فرمان اخلاقی است، فرمانی که به عقیده‌ی او به اطاعت کور فرانمی‌خواند. علاوه بر این، اسلوب تفسیری تلمود نیز خود ضامن پویایی این سنت است و بر نقش مفسر به عنوان مشارکت‌کننده‌ی در وحی بنا شده است. او برای اثبات ادعاهایش، صورت وحی در یهودیت، نسبت یهودیان با کتاب‌مقدسشان و اصول سنت تفسیری تلمود را مبنای بحث‌هایش قرار می‌دهد. نظرات لویناس در این محورها پیوند تنگاتنگی با فلسفهی زبان او دارد. لویناس قصد دارد نشان دهد زبانی که وحی در آن جاری می‌شود، نمی‌تواند به ابزاری صرف برای انتقال اندیشه‌ها و اطلاعات فروکاسته شود بلکه دربردارنده‌ی ساحتی است که ماهیت وحیانی زبان را می‌سازد.

مشاهده مقاله

چرخش فلو از الحاد به خداباوری در پرتو برهان نظم

محمدحسین مهدوی نژاد؛ سمانه شاهرودی؛ افلاطون صادقی؛ عبدالرضا صفری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 17 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2023.563114.2298

چکیده

آنتونی فلو بعد از دهه ها دفاع جانانه از خداناباوری، نهایتا در شش سال آخر عمر چرخشی در اندیشه خود انجام داد و به سمت خداباوری روی آورد. وی اصلی ترین دلیل خود را در قالب تقریری از برهان اتقان صنع و با ابتناء ... بیشتر

مشاهده مقاله

نسبت سبک زندگی با معنای زندگی در اندیشه رواقیون

عبدالله نصری؛ حمیده مظاهری سیف

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 26 دی 1401

https://doi.org/10.30470/phm.2023.563536.2306

چکیده

در این مقاله نسبت سبک‌زندگی با معنای‌زندگی در مکتب رواقی مورد بررسی است. مکتبی کهن که معنای فلسفه را شیوه زیستن می داند و داعیه سبک سازی دارد و آموزه های آن امروزه مورد توجه قرار گرفته است. چگونگی سبک‌زندگی ... بیشتر

مشاهده مقاله

خداناباوری ضعیف و غیرجزمی دیوید هیوم نگاهی نقادانه به تفاسیر خداناباور محض، ندانم‌گرای محض، خداپرست حقیقی، و خداباور ظریف از دیوید هیوم

فریده لازمی؛ ذوالفقار همتی آرقون

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 خرداد 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1971234.2307

چکیده

در نیمة دوم سدة هجدهم، هیوم با نشر فلسفة غیردینی وجود خدای مسیحیت را نامحتمل دانست، و از سوی هم‌عصران خود نشان خداناباور محض را دریافت کرد. به‌تازگی، و به‌رغم تفسیرهای دو‌ قرن گذشته، هیوم نه به‌عنوان ... بیشتر در نیمة دوم سدة هجدهم، هیوم با نشر فلسفة غیردینی وجود خدای مسیحیت را نامحتمل دانست، و از سوی هم‌عصران خود نشان خداناباور محض را دریافت کرد. به‌تازگی، و به‌رغم تفسیرهای دو‌ قرن گذشته، هیوم نه به‌عنوان فیلسوفی خداناباور، بلکه به‌عنوان فردی ندانم‌گرا، خداپرست، و خداباور معرفی شده است. مطابق این سه نگرش‌، گویی هیوم، یا ادعاهای خداپرستی افراطی و خداپرستی حداقلی را به تعلیق در آورده است، یا وجود خدا را به‌طور صریح تصدیق کرده است، و یا از تعهدی گنگ نسبت به وجود خرد برینی که منشاء، خالق و فرمان‌روای این جهان است، دفاع کرده است.مقالة حاضر، ضمن رد چهار قرائت فوق، نشان می‌دهد هیوم یک خداناباور ضعیف و غیرجزمی است. زیرا این فیلسوف، در درجة نخست، با بی‌اساس دانستن ادعاهای خداپرستی افراطی، وجود خدا را، با مجموعة غنی از صفات، نامحتمل خوانده است. با این‌حال، نگرش هیوم نسبت به خداپرستی حداقلی این چنین تند‌‌و‌‌تیز نیست. خداپرستی ‌حداقلی، نه نادرست‌ است، و نه تردید‌آمیز است. به‌زعم او، خداپرستی ‌حداقلی تهی و بی‌فایده است. آن‌چنان تهی، بی‌فایده، و ناکامل، که شایستة مقابله از سوی شکاک نیست. در واقع، هیوم خداپرستی حداقلی را، نه انکار کرده است، نه تعلیق کرده است، و نه تصدیق کرده است. که اگر انکار می‌کرد شایستة دریافت عنوان خداناباور محض می‌بود، اگر تعلیق می‌کرد شایستة دریافت عنوان ندانم‌گرای محض می‌بود، و اگر تصدیق می‌کرد شایستة دریافت عناوین خداپرست حقیقی و خداباور ظریف می‌بود.

مشاهده مقاله

الهیاتِ عشق: گذر از آگاپه به اروس و لوازمِ خداشناسانه‌یِ آن

حسین فرهادی؛ حسن قنبری

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 23 خرداد 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1972251.2315

چکیده

کتابِ مقدس، بر آمیختگیِ ایمان و عشق، گواهی می‌دهد؛ اما هیچ‌گاه عشق محور الهیات قرار نگرفت و الهیدان‌ها به آن بی‌توجهی کردند. در این نوشتار ابتدا عواملِ بی‌توجهی به مفهومِ عشق در الهیات بررسی شد. این ... بیشتر کتابِ مقدس، بر آمیختگیِ ایمان و عشق، گواهی می‌دهد؛ اما هیچ‌گاه عشق محور الهیات قرار نگرفت و الهیدان‌ها به آن بی‌توجهی کردند. در این نوشتار ابتدا عواملِ بی‌توجهی به مفهومِ عشق در الهیات بررسی شد. این امر ناشی از پذیرش تصویری از عشق است که دو گونه‌ی آن را جدا می‌کند: عشق آگاپیک که ریشه در ویژگی‌هایِ جذابِ معشوق ندارند و عشق اروتیک که به‌سبب ویژگی‌هایِ معشوق انگیخته می‌شود. نوع اولِ عشق در الهیاتِ کلاسیک ‌پذیرفته شد و عشق در نسبت با خدا و همسایه بر همین اساس تبیین شد اما از نوع دوم معمولا نهی می‌شد. الهیاتِ عشق در این نوشتار، با تجدیدنظر در این تقسیم‌بندی، تعریفِ سنتِ اروتیک از عشق را در الهیات می‌پذیرد؛ زیرا آن را تصویر نارازوار و تبیین‌پذیری از عشق می‌داند. در نقد نگرش رایج در باب عشق، از دیدگاهِ‌ آلن سوبل، فیلسوفِ معاصر، استفاده شد؛ براین اساس، نشان داده شد که عشق در نسبت با خدا، در سنت اروتیک تبیین‌پذیر است و می‌تواند به چالش‌ها پاسخ دهد. این نگرش لوازم مختلفی دارد، در این نوشتار صرفا به لوازمِ‌ خداشناسانه پرداخته شد که عبارت اند از: خدا شخص‌وار، انسان‌وار و دارایِ‌ عواطف است. خداوند حاضر در جهان و در اتحاد با انسان است و از صفتِ مراقبت برخوردار است.

مشاهده مقاله

خداباوری و انگاره‌های ضدشهودی

احمد عبادی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 28 تیر 1402

https://doi.org/10.30470/phm.2023.1974056.2324

چکیده

علم شناختیِ دین با رویکردی علمی به‌دنبال یافتنِ تبیین‌های علّی دربارۀ منشأ، رواج و انتقال باورهای دینی است. یکی از باورهای مرتبط با حوزۀ دین، باور به مفاهیم ضدشهودی است. مفاهیم ضدشهودی، مفاهیمی هستند ... بیشتر علم شناختیِ دین با رویکردی علمی به‌دنبال یافتنِ تبیین‌های علّی دربارۀ منشأ، رواج و انتقال باورهای دینی است. یکی از باورهای مرتبط با حوزۀ دین، باور به مفاهیم ضدشهودی است. مفاهیم ضدشهودی، مفاهیمی هستند که با شهودهای معمول انسانی همخوانی ندارند. این مفاهیم، اگر انسجام شناختی را از بین نبرند، موجب ماندگاری و انتقال باورهای دینی در مقایسه یا سایر باورها می‌شوند. لذا، ضدشهودی‌بودن نقش مهمی در فهم دین ایفا می‌کند. به‌رغم جایگاه مهم مفاهیم ضدشهودی در علم شناختیِ دین، معتقدیم در کاربست این مفاهیم ابهامات و اِشکالاتی وجود دارد که اگر به‌درستی تبیین و تصحیح نشوند در پذیرش و تثبیت باورهای خداباورانه خلل ایجاد می‌کند: ۱. ناتوانیِ فرابازنمایی در حل مشکل تمایز میان باورهای ضدشهودیِ دینی و سایر مفاهیم ضدشهودی، ۲. تأکید صرف بر ساختار شناختی و عدم توجه به نقش تربیت و فرهنگ در شناسایی مفاهیم ضدشهودی، ۳. ابهام در نقش تبیینیِ مفاهیم ضدشهودی، ۴. ناهمخوانیِ تحلیل برخی مفاهیم ضدشهودی مانند خدا با آموزه‌های رسمی ادیان. در پایان، دو انتقاد بر رویکرد شناختی به دین مطرح می‌کنیم: ۱. عدم توجه به شهودهای خودآگاه، ۲. به‌نظر با تبیین صرفاً طبیعیِ باورها در نظام شناختی، عوامل انسانی جای عوامل فراطبیعی را بگیرند، اما آمارها چیز دیگری نشان می‌دهند. هدف این نوشتار، تحلیل و نقد کاربست مفاهیم ضدشهودی در علم شناختیِ دین است.

مشاهده مقاله

پاسخ های دینی به مسأله‌ی وجودی شر

عباسعلی منصوری؛ اسداله آژیر؛ سید فضل اله روشن

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، ، صفحه 167-200

https://doi.org/10.30470/phm.2022.557887.2245

چکیده

مسأله شر صورتبندیهای مختلفی دارد که یکی از آنها مسأله وجودی شر نام دارد؛ به این معنا که وقتی شرها و رنجهای دنیا به صورت بالفعل دامنگیر انسان میشوند، آدمی از نظر روانی قادر نیست به رابطة سابق خود با خدا ... بیشتر

بررسیِ انتقادیِ تئودیسۀ مریلین مک‌کُرد آدامز در آینۀ مقایسۀ انتقادیِ با تئودیسۀ عملی

جعفر فلاحی

دوره 13، شماره 30 ، شهریور 1402، ، صفحه 445-485

https://doi.org/10.30470/phm.2022.553662.2215

چکیده

مریلین مَک‌کُرد آدامز، متاله و فیلسوفِ تحلیلیِ معاصر، تئودیسه‌ای ارائه می‌کند که بر مبنای آن انسان‌های رنج‌کشیده نوعی جبرانِ اندام‌وار - در برابرِ جبرانِ افزایشی - برای رنجِ خود در این جهان و خصوصاً ... بیشتر مریلین مَک‌کُرد آدامز، متاله و فیلسوفِ تحلیلیِ معاصر، تئودیسه‌ای ارائه می‌کند که بر مبنای آن انسان‌های رنج‌کشیده نوعی جبرانِ اندام‌وار - در برابرِ جبرانِ افزایشی - برای رنجِ خود در این جهان و خصوصاً در جهانِ پس از مرگ دریافت می‌کنند. او رابطۀ صمیمیِ خداوند با انسان در حیاتِ اخروی را دگرگون‌کنندۀ حیاتِ فردی قلمداد می‌کند. او معتقد است به جای تاکیدِ صرف بر وجهِ اخلاقیِ خداوند باید خدا را «خیر» دانسته بر وجهِ زیبایی‌شناختیِ او هم تاکید کرد. این مقاله پس از شرحِ تئودیسۀ مک‌کرد آدامز، در آینۀ تئودیسۀ عمل‌محور نگاهی انتقادی به آن می‌کند تا به این ترتیب فهمِ بهتری از دیدگاهِ آدامز و نواقصِ آن به دست آید. نتیجۀ حاصل از این بررسی آن است که تئودیسۀ آدامز نهایتاً متوجهِ توجیهِ شر است تا رویارویی با رنج‌های قربانیان. او صلیبِ عیسی و رنج‌های او را محملی برای نشان‌ دادنِ همدلیِ خداوند با رنج‌های بشر می‌داند، در حالی که فاصلۀ بسیاری بین ماهیتِ این دو رنج هست. از سوی دیگر توجیهِ رنج‌های بشر و تاکیدِ صِرف بر رابطه‌ای صمیمی بینِ خدا و انسان در حیاتِ اخروی به نوعی تسلی‌بخشی و توجه به فراجهان منجر می‌شود که این می‌تواند دو ایراد را در پی داشته باشد؛ یکی این که موجب بی‌اعتناییِ فرد به شرایطِ انضمامیِ خود شود و دیگری این که فاقدِ همدلی و همبستگی با رنج‌دیدگان و اعتراض به ستم است.

نقد نئوداروینیسم ماده‌گرایانه با تکیه بر آراء تامس نیگل

صمد حسینی؛ عباس یزدانی

دوره 12، شماره 29 ، اسفند 1401، ، صفحه 151-181

https://doi.org/10.30470/phm.2022.539785.2079

چکیده

مطابق با تلقی نئوداروینیستهای مادهگرا، حیات و همۀ امور مربوط به آن صرفاً نتیجۀ عملکرد قوانین مادی بوده و هیچ عامل غیرمادی یا ماورائی در ایجاد آن دخالتی نداشته است. از این رو، برای ارائه تبیینی جامع ... بیشتر مطابق با تلقی نئوداروینیستهای مادهگرا، حیات و همۀ امور مربوط به آن صرفاً نتیجۀ عملکرد قوانین مادی بوده و هیچ عامل غیرمادی یا ماورائی در ایجاد آن دخالتی نداشته است. از این رو، برای ارائه تبیینی جامع و نهایی دربارۀ جانداران نیز تنها کافی است قوانین مادی را بشناسیم و همه امور را به این قوانین فرو بکاهیم. تامس نیگل، فیلسوف ذهن و از مخالفان مادهگرایی، با استدلالهایی نظیر نامحتمل بودن پیدایش حیات از مادۀ بیجان، غیر ضروری بودن عملکرد قوانین فیزیکی، وجود آگاهی و فروکاستناپذیری آن به امور فیزیکی و نهایتاً ناکارآمدی نظریۀ انتخاب طبیعی در تبیین عقل، به نقد نئوداروینیسم مادهگرایانه میپردازد. اما دیدگاه خداباورانه را نیز با این استدلال که اولاً باعث ایجاد دوگانگی و شکاف تبیینی میان امر ذهنی و امر فیزیکی میشود و ثانیاً این دیدگاه نیز همچون دیدگاه مادهگرایان تبیین را به نقطۀ نهایی نمیرساند، مورد نقد قرار میدهد. در مقابل، پیشنهاد وی فرضیۀ همهجاندارانگاری است که مدعی ارائه فهمی طبیعی، ضروری، جامع و در عین حال غیرمادی از طبیعت است. هدف این مقاله که به روش تحلیلی- انتقادی انجام پذیرفته است، در وهلۀ اول، نقد نئوداروینیسم مادهگرایانه با بهره بردن از آراء انتقادی نیگل، و در وهلۀ دوم، استدلال بر این نکته است که بر اساس اصل استنتاج بهترین تبیین، خداباوری در مقایسه با مادهانگاری و فرضیۀ نیگل، تبیین قابل قبولتری است.

تکثر ادیان و جستجوی عدالت الهی

قدرت اله قربانی

دوره 12، شماره 29 ، اسفند 1401، ، صفحه 189-222

https://doi.org/10.30470/phm.2022.546049.2147

چکیده

دنیای کنونی مملو از ادیانی است که آموزه‌ها و پیروان گوناگونی دارند. ضمن اینکه میان ادیان الهی و غیرالهی، یا خداباور و غیرخداباور، برخی اشتراکات و اختلافات قابل توجهی وجود دارد. چنین کثرتی با نظر به بسط ... بیشتر دنیای کنونی مملو از ادیانی است که آموزه‌ها و پیروان گوناگونی دارند. ضمن اینکه میان ادیان الهی و غیرالهی، یا خداباور و غیرخداباور، برخی اشتراکات و اختلافات قابل توجهی وجود دارد. چنین کثرتی با نظر به بسط جغرافیایی و تاریخی ادیان و دلبستگی پیروان آنها به سنت دینی خاص، ما را با این پرسش مهم مواجه می‌سازد که بین عدالت الهی و تکثر ادیان چه نسبتی برقرار است؟ آیا تکثر ادیان در زمان‌ها و مکان‌های مختلف، مطابق خواست الهی است؟ آیا صرف ظهور برخی ادیان الهی در منطقه جغرافیایی خاورمیانه، دلیل بر انحصار موهبت حقانیت و نجات الهی به مردم چنین منطقه‌ای است؟ و اینکه تکلیف انسان‌هایی که به دلایل مختلف صدای ادیان الهی را نشنیده‌اند و یا آن ادیان بطور مناسبی به آنها معرفی نشده‌اند، چیست؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها و تحقیق درباب نسبت عدالت الهی با تکثر ادیان موجود، تلاش می‌شود نشان داده شود که لازمه عدالت الهی فراهم نمودن روش‌ها و طرق متنوع هدایت انسانهاست که ارسال رسولان در قالب ادیان وحیانی از نمونه‌های بارز آن است. همچنین مقدم بر ارسال رسولان، مهم‌ترین طریق الهی برای هدایت انسانها، تکیه بر رسولان باطنی است که مصداق آن عقل و فطرت بشری است. همچنین از آنجاکه انسانها در شرایط زمانی، مکانی و فرهنگی مختلفی زیست می‌کنند، لازمه منطقی هدایت الهی آنها تکثر روش‌های هدایت و بهره‌مندی عادلانه آنها از موهبت حقانیت و نجات است. نتیجه اینکه، نه تنها حقانیت و نجات منحصر به ادیان الهی نیست، بلکه تنوع طرق اعطای آن به آدمیان، لازمة عدالت الهی است.

بررسی سازگاری درونی صفات خدا در الهیات مسیحی بر مبنای پذیرش تاثرپذیری یا تاثرناپذیری خدا

زینب سادات میرشمسی

دوره 12، شماره 29 ، اسفند 1401، ، صفحه 335-359

https://doi.org/10.30470/phm.2022.538983.2073

چکیده

تعارض میان وجوب وجود ، اکتفای بالذات و تغییر ناپذیری خدا با علم مطلق و توجه خدا به بندگان و در نهایت عاطفه مندی خدا از موضوعاتی است که مورد توجه جدی فلاسفه و متکلمین قرار گرفته است . با توجه به اینکه در ... بیشتر تعارض میان وجوب وجود ، اکتفای بالذات و تغییر ناپذیری خدا با علم مطلق و توجه خدا به بندگان و در نهایت عاطفه مندی خدا از موضوعاتی است که مورد توجه جدی فلاسفه و متکلمین قرار گرفته است . با توجه به اینکه در فلسفه عاطفه معاصر ، عاطفه به عنوان یک فرایند شناختی مستلزم آگاهی و ارزیابی است ، بهره مندی از آن جزء کمالات وجودی موجودات به حساب آمده و هر موجود آگاه ضرورتا در تعامل با سایر موجودات بوده وعاطفه منداست . متکلمین کلاسیک مسیحی تاکید میکنند،خدا متاثر نمیشود و لذا عاطفه مند نیست . نظریه تاثرپذیری خدا به عنوان یک نظریه ارتودکسی جدید در الهیات قرن بیستم مورد توجه قرار گرفت . متکلمین نئو کلاسیک بر این باور شدند که نظریه تاثرناپذیری ریشه در کتاب مقدس ندارد. ایشان میان تاثرناپذیری و عشق الهی قایل به تعارض شدند .زیرا همدردی خداوند نشانه ای از عشق او به بندگان است. این مقاله با روش توصیفی – تطبیقی تلاش میکند ضمن تطبیق نظریات متکلمین کلاسیک و نئوکلاسیک مسیحی ، راه حل این مکاتب را در برون رفت از این چالش مورد ارزیابی و تحلیل قرار دهد . به نظر می رسد با توجه به تعریف شناختی – ارزشی از عواطف ، تحلیل نوین از علم ، زمان، خدای مطلق و تغییر پذیری می توان به تبیینی از خدا که در آن صفات مذکور به گونه ای با یکدیگر سازگاری داشته باشند نزدیک شد .

بررسی مدل زبان شناسی کلام عقلی اسلامی

سمیه اجلی؛ محسن جاهد؛ سحر کاوندی

دوره 12، شماره 28 ، مرداد 1401، ، صفحه 81-100

https://doi.org/10.30470/phm.2022.525329.1964

چکیده

به رغم توجه جدی فلاسفه ی غربی به زبان دین که پس از وقوع چرخش زبانی اتفاق افتاد، در میان مباحث کلام اسلامی، پژوهش مستقلی حول محور مدل زبان شناسیِ کلام عقلی اسلامی، شکل نگرفته است. این در حالی است که مدل ... بیشتر به رغم توجه جدی فلاسفه ی غربی به زبان دین که پس از وقوع چرخش زبانی اتفاق افتاد، در میان مباحث کلام اسلامی، پژوهش مستقلی حول محور مدل زبان شناسیِ کلام عقلی اسلامی، شکل نگرفته است. این در حالی است که مدل زبانی مورد استفاده ی متکلمان، عامل تعیین کننده ای در تبیین، اثبات و استخراج موضوعات و مسائل کلامی است. در واقع مبانی تصوری و تصدیقی متکلم درباره ی زبان، معنا، حقیقت، یقین و اموری از این دست، نوع مواجهه ی او با متن را رقم می زند و رویکرد ظاهرگرایانه یا تاویلی وی را سامان می دهد. مسئله ی اصلی پژوهش حاضر، به این موضوع اختصاص یافته است.در یک تقسیم بندی کلی، مدل های زبان شناسی به دو دسته ی سنتی و مدرن تقسیم می شوند. با توجه به شواهد تاریخی و قرائن موجود در کلام اسلامی، مدل زبان شناسیِ کلام اسلامی، انطباق بیشتری با مدل زبان شناسیِ سنتی دارد که مولفه های آن عبارت است از: 1)اتم گرایی لفظی 2)نظام تک معنا 3)جدایی فکر از تکلم 4)مزیت وضوح 5) فضیلت یقین. مدل زبان شناسی سنتی با وجود مزیت نسبی ای که در دوره ای از تاریخ علم کلام داشته اما از عهده ی تبیین بسیاری از موضوعات کلامی از جمله تمثیلات، صفات خبری و پیچیدگی های زبان بر نمی آید و رهیافت های مدل های زبانی مدرن، تبیین بهتری از این امور ارائه می دهند.

بررسی و نقد نظریه‌ی سویین برن درباره علم مطلق خدا

طیبه شاددل؛ منصور ایمانپور؛ حسین اترک

دوره 12، شماره 28 ، مرداد 1401، ، صفحه 169-193

https://doi.org/10.30470/phm.2021.137853.1890

چکیده

«علم مطلق» وصفی از خداباوری کلاسیک است که چگونگی فهم آن بر سایر آموزه‌های خداباوری کلاسیک، همانند تغییرناپذیری، اختیار خداوند، و اختیار انسان تأثیر‌گذار است. سویین‌برن، فیلسوف انگلیسی معاصر ... بیشتر «علم مطلق» وصفی از خداباوری کلاسیک است که چگونگی فهم آن بر سایر آموزه‌های خداباوری کلاسیک، همانند تغییرناپذیری، اختیار خداوند، و اختیار انسان تأثیر‌گذار است. سویین‌برن، فیلسوف انگلیسی معاصر دین، بر این نظر است که تلقی کلاسیک علم مطلق، نگاه منسجمی نیست و با اختیار انسان، اختیار خداوند، گزاره‌های ناظر برشخصِ اول، گزاره‌های زمانمند و در نهایت متن مقدس ناسازگار است؛ لذا وی از تلقی کلاسیک «علم مطلق» گذر نموده و تبیینی تعدیل‌یافته‌تر از این مفهوم ارائه نموده است. وی معتقد است که چون محدود بودن علم خداوند یا به جهت قواعد منطقی یا برنامه‌هایی است که خداوند هنوز تصمیم نگرفته است؛ یا از این جهت است که خداوند خود علمش را محدود ساخته است، بنابراین چنین محدودیت هایی از پرستش او نمی‌کاهد. اما به نظر می‌رسد نظریه‌ی علم مطلق تعدیل‌یافته‌ی سویین‌برن با دیگر وصف خدا، یعنی خالقیت او سازگار نیست. همچنین سویین‌برن علم را منحصر در معرفت گزاره‌ای نموده است و از علم شهودی خدا، غفلت نموده است. از آنجا که سویین‌برن خداوند را زمانمند در نظر گرفته است برای زمانی که خداوند علم خود را محدود نموده است مرجحی نمی‌توان در نظر گرفت. توصیف و تفصیل منسجم مطالب فوق و بررسی آن ها به شیوه تحلیلی، موضوع و دغدغه اصلی این مقاله است.

الهیات طبیعی معاصر و خدای رخنه ها

روزبه زارع

دوره 12، شماره 28 ، مرداد 1401، ، صفحه 325-352

https://doi.org/10.30470/phm.2021.537989.2065

چکیده

الهیات طبیعی در دوره معاصر وارد مرحله جدیدی شده و بر شواهد تجربی و یافته‌ها یا تنگناهای تبیینی علوم جدید در این پروژه تأکید تام می‌شود. از سوی دیگر، خداباوری زخم‌خورده راهبردی است که در آن از مجهولات ... بیشتر

بیان امر الهی در پیکرسازی گیاهی (بر اساس پدیدارشناسی روح و درس‌گفتارهای زیباشناسیِ هگل)

محبوبه اکبری ناصری؛ شمس الملوک مصطفوی؛ شهلا اسلامی

دوره 11، شماره 27 ، اسفند 1400، ، صفحه 83-104

https://doi.org/10.30470/phm.2020.124970.1783

چکیده

در «پدیدارشناسیِ روح»، شواهدی دال بر این‌همانیِ مطلق و امر الهی وجود دارد. امر الهی در نزد هگل ذاتِ عقلانی دارد؛ بنابراین امر الهی بی‌کرانه، می‌بایست در موجودِ کران‌مند حضور یابد تا روح، خود ... بیشتر

الاهیات دیجیتال و معاد جسمانی با نگاه انتقادی بر آرای فرانک تیپلر

محمدحسین مرادی نسب؛ علی شیروانی هرندی

دوره 11، شماره 27 ، اسفند 1400، ، صفحه 113-134

https://doi.org/10.30470/phm.2021.139526.1905

چکیده

شتاب روزافزون علوم رایانهای بهویژه در زمینۀ هوش مصنوعی، به شکل‌گیری الاهیاتی نوپا منجر شد که از آن به الاهیات دیجیتال تعبیر می‌شود. الاهیات دیجیتال با تعاریفی نو از انسان، روح، زندگی و نظایر آن، ... بیشتر

ارزیابی فرجام‌شناسی یورگن مولتمان در الهیات مسیحی

سامان مهدور؛ محمد رضا بیات

دوره 11، شماره 27 ، اسفند 1400، ، صفحه 283-313

https://doi.org/10.30470/phm.2021.527636.1977

چکیده

یورگن مولتمان، الهیدان پروتستان، تحت تأثیر جنگ‌های جهانی و دیگر حوادث سیاسی و اجتماعی قرن بیستم، به این نتیجه رسید که خوانش سنتی از آموزة فرجام جهان نمی‌تواند بستر مناسبی برای تحقق امید مسیحی به ... بیشتر یورگن مولتمان، الهیدان پروتستان، تحت تأثیر جنگ‌های جهانی و دیگر حوادث سیاسی و اجتماعی قرن بیستم، به این نتیجه رسید که خوانش سنتی از آموزة فرجام جهان نمی‌تواند بستر مناسبی برای تحقق امید مسیحی به این امر باشد، زیرا نسبت به سازوکار موجود حاکم بر جهان بی‌تفاوت است. بر اساس دیدگاه مولتمان، خدای پدر، فرزند خویش را برای اصلاح این سازوکار فرستاد ولی قدرتمندان جهان وی را به ‌صلیب کشیدند. با وجود این، خداوند با رستاخیز مسیح، آنان را ناکام گذاشت. به باور مولتمان، با تکیه بر عهد جدید می‌توان سازوکاری برای جهان (سازوکار موعود) در نظر گرفت که بستر مناسبی برای تحقق امید مسیحی برای فرجام جهان باشد. این سازوکار دارای مؤلفه‌هایی است که با تکیه بر آنها می‌توان به نیاز انسان معاصر پاسخ گفت. لذا فرجام‌شناسی مولتمان زمان‌مند، زمینه‌مند و شمول‌گراست. این فرجام‌شناسی در رویکرد خویش نسبت به نقد فرجام‌شناسی سنّتی، جامعیت متعلّق امید، شمولیت امید، صورت‌بندی اجتماعی پراکسیس امید و جایگاه مفهوم آینده در امید تاریخی، نوآوری‌های منحصربهفردی در الهیات مسیحی قرن بیستم داشته است. با وجود این نکات، تردید در ایجاد امید روانشناختی، ناسازگاری میان آموزة روح‌القدس و خصلت شگفتی امید مسیحی، تردید در توفیق روش‌شناختی تخیل الهیاتی، ابهام در سازوکار درهم کنش زمان خطی و زمان ابدی و ابهام در چگونگی تأثیر این امید در رفتار مؤمنان، این تفسیر از امید مسیحی را در محل تردید قرار می‌دهد.

معنای زندگی در حیات دینی و حیات سکولار (نقد دیدگاه ریچارد تیلور)

ذوالفقار ناصری

دوره 8، شماره 21 ، دی 1397، ، صفحه 201-227

https://doi.org/10.30470/phm.2019.34356

چکیده

«نگاه دینی» و «نگاه سکولار»، دو نظام معنایی متفاوت برای حیات انسان ترسیم می‎کنند و پایه‎گذار دو سپهر کاملاً مختلف در زندگی انسان هستند. زندگی انسان در هر دو بستر دینی و سکولار، ویژگی‎هایی ... بیشتر «نگاه دینی» و «نگاه سکولار»، دو نظام معنایی متفاوت برای حیات انسان ترسیم می‎کنند و پایه‎گذار دو سپهر کاملاً مختلف در زندگی انسان هستند. زندگی انسان در هر دو بستر دینی و سکولار، ویژگی‎هایی می‎یابد که متناسب با هرکدام می‎توان از معناداری یا بی‎معنایی زندگی انسان سخن گفت. ریجارد تیلور با اتخاذ رویکردی طبیعت‎گرایانه به مسئله معنای زندگی، می‎کوشد با تعریف زندگی بی‎معنا و سپس با طرح مفهوم خلاقیت و بیان ویژگی‎های آن به‎عنوان ملاک معناداری، به مسئله بی‌معنایی زندگی انسان سکولار پاسخ دهد. مسئله مطرح در این مقاله آن است که آیا با فرض وجود خلاقیت در حیات انسان سکولار می‎توان زندگی انسان را معنادار دانست؟ در پاسخ، این ادعا را پیش کشیده‎ایم که به‎رغم ادعای تیلور، زندگی خلاقانۀ انسان در حیات سکولار همچنان بی‎معناست و تنها زندگی توأم با خلاقیّتی که در حیات دینی باشد، معنادار خواهد بود؛ بدین معنا که با توجه به ویژگی‌های حیات دینی تنها انسان خلاق در ساحت دین است که می‎تواند با شکوفاساختن ظرفیت‎های وجودی‌اش به زندگی خود معنا بخشد، ولی چون در حیات سکولار انسان خودآیین و خود‌بنیاد است، ویژگی‎های لازم برای خلاقیت ادعایی تیلور برای معناداری زندگی تحقق نمی‎یابد. از همین رو، فرجام زندگی سکولار همچنان به بی‎معنایی می‎انجامد.

نسبت میان باور دینی و «ارزشمندی» زندگی با نظر به دیدگاه علامه طباطبایی در المیزان

مسعود میرزایی فیروزی؛ مینو حجت؛ میترا (زهرا) پورسینا

دوره 8، شماره 20 ، شهریور 1397، ، صفحه 41-67

https://doi.org/10.30470/phm.2018.32202

چکیده

این مقاله به مسأله ارزشمندی زندگی، که یکی از بحرانهای معنوی انسان مدرن است، میپردازد. در این راستا ، ضمن طرح نظریات طبیعت‌باوران در این خصوص، از خلال بیانات علامه در سراسر المیزان دیدگاهی فراطبیعت‌باور ... بیشتر

دیالکتیک تثلیث در رابطه سکولار خدا و جهان

سیدحمید طالب زاده؛ فاطمه دلاوری پاریزی

دوره 8، شماره 20 ، شهریور 1397، ، صفحه 171-192

https://doi.org/10.30470/phm.2018.32201

چکیده

پرسش از رابطه خداوند و جهان، در طول تاریخ فلسفه، پرسشی همواره مهم و حیاتی بوده است. این رابطه گاه رابطه‌ای جدی و آن به آن و متصل و گاه منفصل و اصطلاحا سکولار است. در این نوشتار تلاش شده که بر مبنای فلسفه ... بیشتر

نگرش های فلسفی مورخان ادیان : مطالعه موردی جیمز فریزر و میر چا الیاده

ملیحه صابری نجف ابادی

دوره 7، شماره 19 ، اسفند 1396، ، صفحه 143-166

چکیده

در تألیف کتاب های تاریخ ادیان، دیدگاههای مختلف عقیدتی و فلسفی، ارزش‌ها وتصورات قبلی پژوهشگرتاریخ ادیان را در چینش و انتخاب وقایع و تنظیم آن تحت تأثیر قرار می دهد . فرضیات معرفت‌شناسی درباره حقیقت شناخت ... بیشتر در تألیف کتاب های تاریخ ادیان، دیدگاههای مختلف عقیدتی و فلسفی، ارزش‌ها وتصورات قبلی پژوهشگرتاریخ ادیان را در چینش و انتخاب وقایع و تنظیم آن تحت تأثیر قرار می دهد . فرضیات معرفت‌شناسی درباره حقیقت شناخت تحلیل او را از ادیان شکل و جهت می‌دهد؛ زیرا رابطه مورخ با پدیده تاریخی به استنباط معرفت‌شناسانه و هستی‌شناسانه فلسفی مورخ وابسته است، به طوریکه اختلاف بسیاری از آثار مکتوب در تاریخ ادیان به رویکرد درون دینی و بیرون دینی مورخ بستگی دارد. در این مقاله قصد داریم آراء فلسفی دو مورخ بزرگ ایلیاده و فریزر را در توصیف و نگارش ادیان معرفی و ارزیابی نماییم . این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی در پاسخگویی به این پرسشها صورت گرفته است : تفاوت فریزر و ایلیاده در روش شناسی چه بود ؟ با توجه به مقایسه آثار این دو دانشمند ادیان در توصیف وقایع دینی، اختلاف مبانی و رهیافت فلسفی آنها در چیست؟ این یافته های پژوهش حاکی از آن است که دو مورخ بزرگ دین شناس، ایلیاده و فریزر در نگرش فلسفی اختلاف نظر داشته، فریزر با نگاه پوزیتیویستی والیاده با تلفیقی از روش پدیدار شناسانه هوسرلی با نگرش ساخت گرایی و هرمنوتیکی به ضبط احوال و رفتار های دینی بشر در طول تاریخ پرداخته اند . این تفاوت در نگارش دو اثر تاریخی آنها یعنی شاخه زرین و تاریخ ادیان تاثیر اساسی گذاشته است.

مفهوم شناسی طبیعت‌گرایی روش‌شناختی به‌مثابه یک ابرپارادایم برای علم مدرن

سیدمصطفی میرباباپور

دوره 7، شماره 19 ، اسفند 1396، ، صفحه 213-242

چکیده

طبیعت‌گرایی روش‌شناختی مهم‌ترین ویژگی‌ علم معاصر است که بر اساس آن شناخت و تبیین جهان طبیعی فقط از طریق علل طبیعی موجه است و استفاده از هرگونه امر ماورائی مانند خدا و فعل او در شناخت طبیعت ممنوع است. ... بیشتر

دوره 13 (1402)

دوره 12 (1401)

دوره 11 (1400)

دوره 10 (1399)

دوره 9 (1398)

دوره 8 (1397)

دوره 7 (1396)

دوره 6 (1395)

دوره 5 (1394)

دوره 4 (1393)

دوره 3 (1392)

دوره 2 (1389)

دوره 1 (1388)

موضوعات = فلسفه دین

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده

چکیده